Dünyanın enerjisini taşıyoruz

OSMAN SAĞIRLI

Coğrafi konumunun enerji üssü olma avantajını yıllarca değerlendiremeyen Türkiye, 2002 yılından sonra yakaladığı dinamizmi enerji alanında da gerçekleştiriyor. Türkiye, enerji zengini komşularının bu zenginliğini yine komşu hedef pazarlara ulaştırma yolunda önemli adımlar atıyor. “Kazan-kazan” temelinde yürütülen çalışmalar da 2’si petrol, 8’i de doğalgaz olmak üzere 10 boru hattı Türkiye’den dünyaya enerji pompalıyor. Son olarak Rusya ile yaşanan uçak krizinin ardından atılan köprüler yeniden kuruldu ve Türkiye’yi zirveye taşıyacak yıllık 63 milyar metreküplük Türk Akımı projesinde imzalar atıldı. Türk Akımı’nın hemen ardından İsrail ile Türkiye arasında doğalgaz boru hattı kurulması için görüşmelere başlanma kararı alındı. Mavi Marmara krizinden 6 yıl sonra Türkiye gelen en üst düzey yetkili olan İsrail Enerji Bakanı Yuval Steinitz’in, mevkidaşı Berat Albayrak ile yaptığı görüşmede doğalgaz boru hattı kurulması için mutabakat kararı alması Türkiye’nin enerji alanındaki kilit ülke olduğunu bir defa daha gözler önüne serdi. 
Bütün bunlar olurken İstanbul’daki 23. Dünya Enerji Kongresi’ne katılmayan İran’dan da bir teklif geldi. İran Ulusal Doğalgaz Şirketi (NIGC)  sözcüsü Majid Boujarzadeh, “Mühendislik departmanımız altyapıya ilişkin çalışmalarını yürütüyor ve Türkiye’ye gönderdiğimiz doğalgaz miktarını arttırmak yönünde adımlar atıyoruz” dedi.
Türkiye’ye hâlihazırda günlük 30 milyon metreküp gaz gönderdiklelrini açıklayan Boujarzadeh, İran’ın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) satışı ve üretimi için de çalışmalar yürüttüğüne işaret ederek, “Türkiye, İran’da kuracağımız  LNG tesislerine yatırım yapabilir. Türkiye’ye bu konuda birçok fırsat sunmaya  hazırız. Türkiye, İran gazını Avrupa’ya taşıyabilir” dedi.
Türkiye’nin üretici ve tüketici ülkeler arasındaki stratejik coğrafi konumu, Hazar ve Orta Doğu kaynaklarının dünya pazarlarına taşınması için doğal enerji köprüsü olmasına imkân sağlıyor. Türkiye enerji ticaret merkezi olma yolunda hızla ilerliyor. Özellikle son dönemde yaşanan gelişmeler Türkiye’nin, çok yönlü enerji politikaları ile sadece kendisinin değil aynı zamanda içinde yer aldığı bölgenin de enerji güvenliğini arttırmaya yönelik büyük adımlar atılıyor. Türkiye’nin bugüne kadar hayata geçirdiği ve gündeminde bulunan projeler ise şöyle;

Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi 

Ülkemizin artan doğalgaz talebinin karşılanabilmesi amacıyla Azerbaycan Hükûmeti ve Azerbaycan’ın Şahdeniz Sahası’nı geliştiren Şahdeniz Konsorsiyumu ile yapılan görüşmeler neticesinde 25 Ekim 2011 tarihinde 2018 yılından başlayarak yıllık 6 milyar m³ Azeri gazının ülkemize arzını öngören anlaşmalar imzalandı. Ayrıca, yıllık 10 milyar m³ Azeri gazının inşa edilecek yeni bir boru hattı ile ülkemiz üzerinden Avrupa’ya transit taşınması için 26 Haziran 2012 tarihinde Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) Projesine ilişkin anlaşma yapıldı. TANAP yıllık maksimum 32 milyar metreküp kapasiteye sahip, Gürcistan sınırımızdan Yunanistan ve/veya Bulgaristan sınırımıza uzanacak yaklaşık 1850 km uzunluğunda bir boru hattının inşası planlanıyor. TANAP Projesinde 2018 yılında Eskişehir ve Trakya’da belirlenen çıkış noktaları üzerinden Türkiye’ye ve 2020 yılında ise, Avrupa’ya gaz arzının sağlanması hedefleniyor. 

Türkiye Bulgaristan Enterkonnektörü Projesi 

ITB Projesi, Ülkemiz ve Bulgaristan doğalgaz iletim sistemlerinin çift yönlü akışa imkân verecek şekilde bağlantısının sağlanması yoluyla entegrasyonu arttırmayı ve özellikle Bulgaristan için tedarik ve güzergâh çeşitliliği oluşturmayı hedefliyor. ITB Projesi, Güney Gaz Koridoru projeleri arasında yer almakta ve Avrupa Komisyonu tarafından ortak menfaat projeleri kapsamında değerlendiriliyor. Türkiye Bulgaristan bakanlıkları arasında 28 Mart 2014 tarihinde bir mutabakat zaptı imzalandı. Avrupa Komisyonu tarafından projenin Bulgaristan kesimi kapsamında gerçekleştirilecek olan fizibilite, temel mühendislik ve ÇED çalışmaları için 190.000 Avro tutarında finansal destek ayrıldı. Bulgaristan’ın ITB üzerinden doğalgaz taşıtma taahhüdü vermekten imtina etmesi sebebiyle somut bir ilerleme kaydedilemedi.
 
Türkiye-Yunanistan Doğalgaz Boru Hattı 

Avrupa Birliği INOGATE (Interstate Oil and Gas Transport to Europe) Programı kapsamında geliştirilen Güney Avrupa Gaz Ringi’nin ilk aşaması olarak Türkiye ve Yunanistan doğalgaz şebekelerinin enterkoneksiyonunu içeren Türkiye’den Yunanistan’a doğalgaz arzına ilişkin hükûmetler arası anlaşma 23 Şubat 2003 tarihinde imzalandı.18 Kasım 2007 tarihinde iki ülke başbakanlarının da katıldığı açılış töreni ile birlikte Türkiye’den Yunanistan’a gaz arzına başlandı.

Rusya-Türkiye-Avrupa Doğalgaz Boru Hattı Projesi 

1 Aralık 2014’te Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştiren Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin tarafından, Güney Akım Boru Hattı Projesi’nin iptal edildiği, bunun yerine Karadeniz’den geçerek Trakya Bölgesine ulaşacak ve buradan da Türkiye-Yunanistan sınırına uzanacak bir doğalgaz boru hattı projesinin geliştirileceği açıklandı. Türk Akımı ile birlikte Türkiye’deki enerji ağı daha büyük kapasitelere ulaşacak. Dev projeyle inşa edilecek boru hattının taşıma kapasitesinin yılda 63 milyar metreküp olması planlanıyor. Proje kapsamında yaklaşık 14 milyar m³ gazın Türkiye’de kullanılması geriye kalan 49 milyar m³lük kısmın Avrupa’ya ihraç edilmesi hedefleniyor. 910 kilometresi Karadeniz’in altında 260 kilometresi karada inşa edilecek olan Türk Akımı 2 hattan oluşacak. Hatlardan biri Türkiye’nin ihtiyaçlarını karşılayacak. Diğer hat ise, Rus gazını Avrupa’ya taşıyacak. 

Rusya-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı 

18 Eylül 1984 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti ve Eski Sovyetler Birliği hükûmetleri arasında doğalgaz sevkiyatı konusunda hükûmetler arası anlaşma imzalandı. Ülkemize Bulgaristan sınırında Malkoçlar’dan giren, Hamitabat, Ambarlı, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergâhını takip ederek Ankara’ya ulaşan hat 845 km uzunluğundadır. Son yapılan değişiklikler ve gelişmeler sayesinde bu hattan ülkemize yıllık 14 milyar m³ doğalgaz ithal ediliyor.

İran-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı

Bu proje ile başta İran olmak üzere doğudaki kaynaklardan alınacak doğalgazın boru hattı ile Türkiye’ye taşınması amaçlanıyor. Bu kapsamda, 8 Ağustos 1996 tarihinde İran Ulusal Gaz Şirketi (NIGC) ile BOTAŞ arasında plato dönemde 9,6 milyar m³ doğalgaz ithalatına ilişkin anlaşma imzalandı. 1491 km uzunluğundaki Doğu Anadolu Doğalgaz Ana İletim Hattı Doğubeyazıt’tan başlayıp, Erzurum, Sivas ve Kayseri üzerinden Ankara’ya uzanmakta, bir branşman da Kayseri, Konya üzerinden Seydişehir’e ulaşmakta. 10 Aralık 2001 tarihinde İran’dan gaz alımı başladı.


Rusya-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı

15 Aralık 1997 tarihinde BOTAŞ ve Gazexport arasında imzalanan plato dönemde yıllık 16 milyar m³ doğalgaz ithalatına ilişkin anlaşma kapsamında, doğalgaz Rusya Federasyonu’ndan Karadeniz geçişli bir hat ile Türkiye’ye ulaşıyor. Rusya Federasyonu-Karadeniz-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı; Rusya topraklarında, İzobilnoye-Djubga arasında 62 km olmak üzere toplam 370 km uzunluğundaki Boru Hattı Sistemi, Karadeniz geçişinde, Djubga-Samsun arasında her biri yaklaşık 390 km uzunluğunda paralel 2 hat, Türkiye topraklarında Samsun-Ankara arasında 501 km uzunluğundaki Boru Hattı Sistemi olmak üzere üç ana bölümden oluşuyor. Hat, 20 Şubat 2003 tarihinde işletmeye alındı, 17 Kasım 2005 tarihinde resmî açılışı yapıldı.

Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı

Azerbaycan’ın Hazar Denizi’nde bulunan Şah Deniz sahasından üretilen gazı Türkiye’ye taşıyan, 690 km uzunluğundaki ve maksimum 20 milyar m³ kapasiteli bir boru hattı. 12 Mart 2001 tarihinde, Azerbaycan doğalgazının Türkiye’ye sevkine ilişkin Türkiye ile Azerbaycan arasında bir hükûmetler arası anlaşma ve BOTAŞ ile Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR arasında 6,6 milyar m³ doğalgazın ithalatına yönelik doğalgaz Alım-Satım anlaşması imzalandı. Boru hattı, 2005-2007 yılları arasında inşa edildi, 2007 yılının Temmuz ayının ortasından beri faaliyette. Şah Deniz sahasının ikinci aşama üretimi ile birlikte BTE’nin Azerbaycan ve Gürcistan topraklarındaki kısmının (Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı) kapasitesinin artırılarak Türkiye-Gürcistan sınırında Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesine bağlanması planlanıyor. 2014’te Bakü’de temel atma töreni gerçekleştirildi.

Boru Hatları ve Projeleri

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı (ITB)

27 Ağustos 1973 tarihinde, Türkiye ile Irak Hükümetleri arasında imzalanan Ham Petrol Boru Hattı Anlaşması çerçevesinde Irak’ın Kerkük ve diğer üretim sahalarında üretilen ham petrolün Ceyhan (Yumurtalık) Deniz Terminaline ulaştırılması amacıyla inşa edildi. 986 km uzunluğundaki ilk hat 1976 yılında işletmeye alındı ve ilk tanker yüklemesi 25 Mayıs 1977 tarihinde gerçekleşti. Birinci boru hattına paralel olan ve inşaat çalışmaları 1985 yılında başlayan ikinci boru hattı 1987 yılında tamamlandı. Bu boru hattı ile yıllık taşıma kapasitesi 70.9 milyon tona yükseltildi. 19 Eylül 2010 tarihinde Türkiye ile Irak arasındaki anlaşmanın süresi 15 yıl süreyle uzatıldı ve Değişiklik Anlaşması imzalandı. 

Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC)

Başta Azeri petrolü olmak üzere, Hazar Bölgesi’nde üretilecek petrolün emniyetli, ekonomik ve çevresel açıdan uygun bir boru hattı sistemi aracılığıyla Azerbaycan, Gürcistan üzerinden Ceyhan’a taşınması ve buradan da tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılması amaçlanıyor. 18 Kasım 1999 tarihinde Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye arasında Hükûmetler Arası Anlaşma imzalandı. Toplam 1.769 km uzunluğundaki BTC boru hattının 1076 km’lik müteahhitliğini BOTAŞ yaptı. Türkiye kısmının işletimini BOTAŞ gerçekleştiriliyor. Bakü (Azerbaycan), Tiflis (Gürcistan) üzerinden Ceyhan Terminaline ulaşan boru hattının kapasitesi yıllık 50 milyon ton. 20 Ocak 2016 itibarıyla bugüne kadar toplam 2 milyar 377 milyon varil petrol dünya pazarlarına taşındı.