İran'da cumhurbaşkanlığı seçim heyecanı erken bitti

İran'da cumhurbaşkanlığı seçim heyecanı erken bitti. Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin iki önemli aday Rafsancani ve Meşai'nin adaylığını veto etmesi, 14 Haziran'da yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinin "sönük" ve "düşük katılımlı" geçeceği yorumlarına neden oldu. Konsey'in kararı, 2009 seçimlerinde yaşanan protestolarının tekrarlanmamasına yönelik tedbir olarak değerlendirilirken, seçime katılmasına izin verilen 8 adayın da dini lider Hamaney'e yakın olması dikkati çekti. Seçimde, muhafazakar altyapıdan gelen, dini lider Hamaney'in onayladığı bir cumhurbaşkanının seçilmesi öngörülürken, ülkede halkın seçeceği yeni cumhurbaşkanından çok dini liderin kimi işaret edeceği konuşuluyor. İran'da Anayasa Koruyucular Konseyi'nin 14 Haziran'da yapılacak seçimlerinin iki önemli adayı eski cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani ve mecut cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın desteklediği Rahim Meşai'nin adaylığını veto etmesi, seçimlerinin "sönük" ve "düşük katılımlı" geçeceği şeklinde yorumlandı.
Konsey'in kararı, 2009 seçimlerinde yaşanan protestolarının tekrarlanmamasına yönelik "tedbir" olarak değerlendirilirken, seçime katılmasına izin verilen 8 adayın da dini lider ayetullah Ali Hamaney'e yakın olması dikkati çekti
Seçimde, muhafazakar altyapıdan gelen, dini lider Hamaney'in onayladığı, aynı zamanda iç siyasette halkın desteğini alabilecek "pragmatik" söyleme sahip, dış politikada ise dini liderin onayladığı oranda batıyla ilişkileri yumuşatacak bir cumhurbaşkanının seçilmesi öngörülüyor. Ülke gündemini, halkın seçeceği yeni cumhurbaşkanından çok Hamaney'in adaylar arasından kimi işaret edeceği meşgul ediyor.
Ülkeyi 4 yıllığına yönetecek yeni cumhurbaşkanı için aday listesini belirleyen Anayasayı Koruyucular Konseyi, geçen hafta nihai listeyi açıklamış ve 686 adaydan sadece 8'ini yarışa katılmak için uygun görmüştü. Üyelerinden 6'sı dini lider Hamaney tarafından atanan Konsey'in, rejiminin tesisinde etkili olan birkaç kişi arasında yer aldığı ifade edilen eski cumhurbaşkanı Rafsancani'nin ve şimdiki Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın müttefiki Meşai'nin adaylıklarını iptal etmesi eleştirilmiş, Konsey'in adaylıklarına izin verdiği 8 isim ise dini lider Hamaney'e "sadık" ve "bağımsız hareket ederek sorun çıkarma ihtimali düşük" adaylar olarak nitelenmişti.
Konsey'in onayladığı, tamamı dini lider Hamaney'e yakın isimlerden oluşan 8 cumhurbaşkanı adayının profilleri ise şöyle:
- Nükleer baş müzakereci Said Celili
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin güçlü adaylarından biri olarak gösterilen 47 yaşındaki Said Celili, halen İran Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreterliği görevini yürütüyor. İran'ın, 2005 yılından beri Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi ile yürüttüğü nükleer müzakerelerde baş müzakereci olan Celili, bu görevi Meclis Başkanı seçilen Ali Laricani'den devralmıştı.
Ahmedinejad'a da danışmanlık yapmış olan Celili, bir süreliğine Dışişleri Bakanlığında bakan yardımcılığı görevinde bulunmuş ve ABD ile ilişkilerde önemli rol üstlenmişti. İran-Irak Savaşı'nda sağ bacağından yaralanan Said Celili, halen Ayetullah Hamaney'e nükleer konularda danışmanlık yapıyor.
- Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bagır Galibaf
Tahran Belediye Başkanı olarak iki dönemdirn "başarılı bir performans" sergileyen, 51 yaşındaki Muhammed Bagır Galibaf, seçimlerin favori adaylarından biri olarak gösteriliyor. Halk desteğine sahip muhafazakar aday olarak göze çarpan Galibaf, 2005 seçimlerinde hatırı sayılır oranda oy almasına rağmen, ikinci tura kalamamıştı. Galibaf, yaptığı kampanya harcamaları nedeniyle de dini lidere yakın çevrelerin eleştiri oklarına maruz kalmıştı.
İran-Irak savaşında cephede bulunan Galibaf, 1997-2000 dönemlerinde dini lider Hamaney'in atamasıyla Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri Komutanı olarak görev yapmıştı. Yine dini liderin atamasıyla 2000'de İntizam Kuvvetleri Komutanı olan Galibaf, bu görevde 4 yıl kaldı.
Seçildiği takdirde "denge siyaseti" izleyeceği belirtilen Galibaf, Türkiye-İran ilişkilerinin geliştirilmesinin İran'ın lehine olacağı görüşünü savunuyor.
- Hamaney'in danışmanı Ali Ekber Velayeti
Dini lider Hamaney'in 1997'den beri dış ilişkiler danışmanlığını yapan 68 yaşındaki Ali Ekber Velayeti, Hamaney'İn İslam dünyasıyla ilişkilerini yürüten kişi olarak tanınıyor.
Velayeti, hem Hamaney'in hem de Rafsancani'nin cumhurbaşkanlığı döneminde Dışişleri Bakanlığı görevinde bulundu. Şimdiye kadar İran İslam Cumhuriyeti'nde en uzun süre dışişleri bakanlığı yapan isim olarak bilinen Velayeti, Arap Baharı'nın başlamasından sonra İran'da dini lider Hamaney'in emriyle oluşturulan "İslami Uyanış Konferansı"nın başına getirildi. İran'ın Arap Baharı konusundaki tavrının mimarı olarak nitelenen Velayeti, İran'ın Suriye politikasını da şekillendiriyor.
- Hamaney'in dünürü Gulam Ali Haddad Adil
Gulam Ali Haddad Adil, 2004-2008 yıllarında meclis başkanlığı görevinde bulundu. Muhafazakarların önde gelen sözcülerinden biri kabul edilen 68 yaşındaki Haddad Adil, 2000-2012 yılları arasında Tahran milletvekili olarak Şura Meclisi'nde yer aldı.
Adı, Said Celili ve Ali Ekber Velayeti'yle Hamaney'e en yakın adaylar arasında geçen Haddad Adil'in kızı, dini lider Hamaney'in oğluyla evli. Her ne kadar Haddad Adil'in dini liderle ailevi bağı olsa da Hamaney'in son ana kadar kimi desteklediğini açık etmeyeceği belirtiliyor.
- "Rejimin sadık hizmetkarlarından" Muhsin Rızai
Uzlaştırma Konseyi Genel Sekreteri 58 yaşındaki Muhsin Rızai, hem İran Devrimi'nin kurucusu Ayetullah Humeyni döneminde hem de eski cumhurbaşkanı Rafsancani döneminde, Devrim Muhafızları'nın başkomutanlığını yaptı. İran İslam Cumhuriyeti'nin "sadık bir hizmetçisi" olarak nitelendirilen Rızai'nin muhafazakar kesimden oy alması bekleniyor.
- Reformcuların adayı Hasan Ruhani
Uzmanlar Meclisi üyesi 64 yaşındaki Hasan Ruhani, uzun yıllar dini lider Hamaney'in Ulusal Güvenlik Konseyi'ndeki temsilciliğini yaptı. Halen Uzlaştırma Konseyi üyesi olan Ruhani, aynı zamanda 2001 yılından bu yana da Uzlaştırma Konseyi Stratejik Araştırmalar Merkezi başkanlığını yürütüyor.
Ruhani, Şura Meclisi'ndeki 20 yıllık görev süresinin 8'ini meclis başkan yardımcısı olarak tamamladı. Eski cumhurbaşkanları Rafsancani ve Muhammed Hatemi dönemlerinde Ulusal Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği yapan Ruhani, İran'ın BM Güvelik Konseyi ile nükleer müzakerelerini "başarlı bir şekilde" yürüttü. Yerine getirdiği görevler ve dini eğitimi göz önünde bulundurulduğunda Ruhani, rejim açısından "vazgeçilmesi kolay olmayan" adaylardan biri olarak değerlendiriliyor. Her ne kadar reformcu kesimin adayı olarak anılsa da Ruhani, geçmişi ve "pragmatik" tarzıyla muhafazakarların da sıcak bakacağı bir isim olarak görülüyor.
- "İyi bürokrat" Seyyid Muhammed Garzi
Elektrik elektronik mühendisi olan 71 yaşındaki Seyyid Muhammed Garzi, Humeyni hayattayken Hamaney'in cumhurbaşkanlığı döneminde petrol bakanı olarak görev yaptı. Rafsancani'nin kabinesindeyse iki dönem Telekomünikasyon Bakanı olarak yer alan Garzi, "iyi bir bürokrat " olarak tanınmasına karşın "seçilme şansı düşük" adaylar arasında gösteriliyor.
- Reformcuların "zayıf" adayı Muhammed Rıza Arif
Tahran Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümü'nde öğretim üyesi olarak görev yapan 61 yaşındaki Prof. Muhammed Rıza Arif, Hatemi'nin cumhurbaşkanlığı döneminde birinci yardımcılığını yapmış, ayrıca Teknoloji Bakanlığı görevinde bulunmuştu. Halihazırda başkanlığını dini lider Hamaney'in yürüttüğü, İran Meclisi ile Anayasayı Koruyucular Konseyi arasındaki ihtilafları gidermekle sorumlu Düzenin Yararını Teşhis Konseyi ve Kültür Devrimi Yüksek Konseyi'nin üyesi olan Arif, reformcu kanadın "zayıf" adayı olarak değerlendiriliyor.