Türkiye ile Moldova arasında kadim dostluk köprüsü: Gökoğuz Yeri

Başbakan Binali Yıldırım'ın beraberinde kalabalık bir heyetle Gökoğuz Özerk Yeri'ne yaptığı ziyaret, yerli halka verilen önemin bir göstergesi olarak ön plana çıktı. Özerkliğini kazandığı günden bu yana bölgeye ilk defa Türkiye'den başbakan düzeyinde ziyaret yapıldı.

Türkiye'den bölgeye üst düzey ziyaret yapılacağını günler öncesinden haber alan Gökoğuz halkı, başkent Komrat sokaklarını süsledi. Yüzlerce Gökoğuz Türkü, ellerinde Türk bayraklarıyla Komrat'a gelen Başbakan Yıldırım ve Moldova Başbakanı Pavel Filip'i karşıladı. Bayram havasındaki karşılama, bölgedeki Türkiye sevgisini yansıttı. Gökoğuz halkının sıcak ve misafirperver tavırları, Anadolu'nun herhangi bir şehrindeki karşılama törenini aratmadı.

Gökoğuz Yeri'nde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a yönelik sevgi ve ilgi de hissedildi. Bölgeyi Erdoğan'ın ziyaret edeceğini sanan halkının, Erdoğan'ın isminin yer aldığı pankartlar hazırlayıp farklı yerlere astığı görüldü. Daha sonra Erdoğan'ın değil, Başbakan Yıldırım'ın geleceği öğrenilince Yıldırım'ın büyük bir posteri temin edildi.

Gökoğuz halkının ilgisine istinaden Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın bölgeye gelmesi arzusu en üst düzeyde de dile getirildi. Başbakan Yıldırım ile 4. Dünya Gökoğuz Kongresi'ne katılan Moldova Cumhurbaşkanı İgor Dodon, Erdoğan'ı ülkeye davet etti.

Erdoğan da kongreye gönderdiği özel mesajında "Gökoğuzların, Moldova Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak ve kültürel kimliklerini koruyarak kendi yurtlarında özgürce, güven ve huzur içinde yaşamalarına büyük önem veriyoruz." diyerek Gökoğuz halkına verdiği değeri ifade etti. Erdoğan, Gökoğuz Yeri'ni "Türkiye ile Moldova arasında kadim bir dostluk köprüsü" olarak niteledi.

Bölgenin kalkınmasına ve kültürlerinin korunmasına yönelik projeler, Gökoğuz Özerk Yeri Başkanı İrina Vlah, Yıldırım ve Filip arasındaki görüşmede detaylı bir biçimde ele alındı. Görüşmede bölgenin önemli sorunlarından Gökoğuz dilinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması da gündeme geldi.

Gökoğuzlar

Tarihi kaynaklara göre, 11. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyi ve Balkanlar'a yerleşen “Oğuz” boyuna mensup olan Gökoğuzlar, Gagavuz ismiyle de tanınıyor. Gökoğuzların göç dalgası ile önce Balkanlar'a, ardından Prut ve Dinyester nehirleri arasında kalan eski ismiyle Besarabya, bugünkü Moldova topraklarına yerleştiği biliniyor.

Bizans’a bağlı olarak 1263’te kurulan ilk Gökoğuz Devleti, Osmanlı topraklarına 1. Beyazıd döneminde dahil oldu. Besarabya toprakları, 1806-1812 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında Ruslar’ın kontrolüne geçti. Rusya’da başlayan Bolşevik devrimini fırsat bilen Romanya Krallığı, Besarabya’yı ele geçirerek Moldova adı altında kendi sınırları içerisinde bir vilayet kurdu. Bölgeyi tekrar geri alan Sovyetler Birliği, Ukrayna’ya bağlı Moldova Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni kurdu. Ancak Gökoğuzlar, Rumen toprakları içerisinde kaldı.

Bu dönemde yoğun Rumen asimilasyonuna maruz kalan Gökoğuzlar, 2. Dünya savaşı sonrası yine Ruslar’ın kontrolüne girdi. Komrat şehrinde 1989’da toplanan “Halk Topluşu” adlı meclis, Gökoğuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni tek taraflı olarak ilan etse de Kişinev yönetimi bu yapıyı tanımadı.

Siyasi mücadelelerini artıran Gökoğuzlar, kültürel dönüşüm amacıyla Gökoğuz Halkı hareketi ile “Gökoğuz Uyanışı”nı başlattı. Moldova Parlamentosu’nun 1994’te insan haklarına ağırlık veren ve Gökoğuzlara özerklik veren yeni anayasayı kabul etmesiyle Gökoğuz Yeri’nin özerkliği, Moldova Hükümeti tarafından resmen tanındı.

Gökoğuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğine sahip.

Gökoğuz Yeri, hem Rusya hem de Moldova tarafından tanınıyor. 200 bine yakın nüfusuyla kendi toprağı, yönetimi, radyosu, televizyonu ve eğitim faaliyetleri bulunuyor. Her türlü faaliyetler Gökoğuz dilinde gerçekleştiriliyor.

Moldova ile Ukrayna’nın Odessa ve Zaparojiya bölgelerinde, Romanya, Yunanistan ve bazı Orta Asya ülkelerinde toplam 300 bin civarında Gökoğuz’un yaşadığı tahmin ediliyor. Çoğunluğu Ortodoks olan Gökoğuzların Hristiyanlık dinini ne zaman kabul ettiği konusunda net bir bilgi bulunmuyor.

Gökoğuzların Oğuz dil grubuna bağlı dili, Türkiye Türkçesine yakınlığıyla dikkati çekiyor. Uzun bir süre Yunan ve Kiril alfabesi ile kullanılan Gökoğuz dili, Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gökoğuzlara özerklik verilmesi sonrası Türk alfabesi üzerine biçimlendirildi.

Türkiye’nin yakın ilgisi

Türkiye, Rus, Rumen ve Rum kültürünün etkisinde kalan Gökoğuz kültürünün asimile olmasını engellemek adına çaba harcadı. Gökoğuzlarla ilgili ilk resmi çalışmalar, 1930’lu yıllarda Romanya Büyükelçiliği, Köstence ve Varna’da bulunan temsilcilikleriyle gerçekleştirildi. Çalışmaları dönemin Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi Tanrıöver başlattı. Gökoğuzlarla ilgili toplanan bilgiler, ilk olarak bu dönemde Türkiye’ye gönderilmeye başlandı. Tanrıöver, Gökoğuzlarla kardeşlik ilişkilerini geliştirmek için büyük çaba sarf etti. Bölgede Türkçe öğrenimini arttırmak için 26 okul açtıran Tanrıöver, Türkiye'ye de pek çok öğrenci gönderdi.

Eski Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Moldova’ya düzenlediği resmi ziyaret sırasında dönemin Moldova Cumhurbaşkanı ile Çadır Lunga kentinde görüştü. Bu görüşmede su sorununu çözmek için Türkiye, 35 milyon dolarlık kredi açmak istedi ancak Moldova bunun sadece 15 milyon dolarlık kısmını kabul etti.

Türkiye’nin Gökoğuz Yeri’ne özellikle 2000’li yıllarda yaptığı yatırımlarda gözle görülür bir artış oldu. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığının (TİKA) bölgedeki projeleri arasında Gökoğuz köylerine su ve altyapı, stadyum, okul, bina restorasyonları, radyo ve televizyon yatırımları bulunuyor. Gökoğuz Radyo Televizyonu (GRT) ile TRT arasında 2012'de imzalanan protokol uyarınca da GRT’nin teknik donanımı TİKA aracılığıyla TRT tarafından yenilendi.

Özerkliğini elde etmesinden bu yana bölgede yaklaşık 330 milyon dolarlık 300'ün üzerinde proje üstlenen TİKA, bir süre önce bölgede yaşanan sel felaketinde zarar gören 15 aileye konut yaptırdı.

Türkiye, halkın kendi dilini, kültürünü koruması ve gelecek nesillere aktarması amacıyla TİKA vasıtasıyla bölgeye "Recep Tayyip Erdoğan Eğitim Kompleksi" adı altında kız ve erkekler için yurtları ve spor tesisi bulunan bir lise inşa etmeye hazırlanıyor.

Moldova’ya vizelerin kaldırılmasıyla Gökoğuz Yeri’ndeki Türk yatırımının, özellikle inşaat alanında gözle görülür bir şekilde arttığı ifade ediliyor.

Türkiye'nin bölgedeki girişimleri ve desteği, dilini ve kültürünü korumaya çalışarak varlıklarını sürdürmeye çalışan Gökoğuzlar ile soydaş bağlarını da güçlendiriyor.