'Afrika'nın devinde' yatırım fırsatları bol

200 milyon nüfuslu Nijerya'nın zayıf sanayi gelişimi ve özellikle enerji üretimindeki yetersiz altyapısı ilk başta olumsuz özellikler olarak düşünülse de aslında önemli fırsatlar sunuyor.

Nijerya hükümeti de petrol fiyatlarının düşmesiyle geçen yıl ekonomide görülen yüzde 1,5'lik küçülmenin ardından ekonomik toparlanma ve büyümenin sağlanması için yeni bir plan hazırladı. Planın en önemli ayaklarından birini yabancı yatırımların artırılması oluşturuyor.

Yabancı yatırımların çekilmesi için öncelikli olarak belirlenen alanların başında ise tarım, enerji, ulaştırma, turizm ve madencilik geliyor.

AA muhabirinin konuştuğu iş çevreleri, ekonomik analistler ve hükümetin yatırım teşvik ajansı da özellikle enerji üretimi ve dağıtımı, petrol ürünlerinin işlenmesi ile tarım sektörleri üzerinde duruyor.

Odalar birliğinden yatırım önerileri

Nijerya'daki ticaret ve sanayi odalarını bir çatı altında toplayan Nijerya Ticaret, Sanayi, Maden ve Tarım Odaları Birliği (NACCIMA) Genel Müdürü Emmanuel Cobham, hükümetin ekonomi planına olumlu yaklaşarak, yabancı yatırımların ülkeye gelmesi için fırsatlar sunan sektörlerin başında tarımın geldiğini söyledi.

Cobham, petrol üretimi dışındaki en önemli sektör olarak gördüğü tarımda, ürün yetiştirmenin dışında depolama ve işleme tesisleri kurulabileceğini belirtti. "Nijerya'da ekilebilir arazimiz de var, su da var." diyen Cobham, sulama altyapısında da yatırıma ihtiyaç bulunduğunu vurguladı.

Cobham, ayrıca doğal kaynak zengini Nijerya'da çıkarılan petrolün işlenemediğine dikkati çekti. Çok düşük kapasitelerle çalışan 4 rafinerisi bulunan ve ham petrol satıp işlenmiş petrol satın alan Nijerya'da rafineriye büyük ihtiyaç duyulduğunu aktardı.

Cobham, NACCIMA yöneticisi olarak Türk iş adamlarına verdiği mesajda, "Nijerya, iş yapmak için gerçek bir alan. Gelin buradaki fırsatlara bakın. Nijeryalılar çok dost canlısıdır ve iş yapmak için gerekli iklim de burada hazır. Tek yapılması gereken hem Nijeryalılara yardımı dokunacak hem de size kar kazandıracak doğru yatırım türünü belirlemek." dedi.

Nijeryalı iş adamından tarım ve altyapı vurgusu

Tarım yatırımı ihtiyacına dikkati çeken bir başkası da ülkenin önemli iş adamlarından Tunde Yusuf oldu. 1992 ile 2009 arasında ülkede faaliyet gösteren Bellview Airlines adlı uluslararası havayolu şirketinin yönetim kurulu başkanlığını yapan Tunde Yusuf, şu anda ağırlık olarak bilişim sektöründe faaliyet gösteriyor.

Yusuf, Nijerya'nın artan nüfusunun Çin ve Hindistan'da olduğu gibi büyük fırsatlar sunduğu görüşünde. Yusuf, tarımın da bu anlamda önemli olduğunu belirterek, "Sömürge döneminde Nijerya tarımı ile bilinirdi. Nijerya'dan İngiltere'nin Liverpool limanına gemiler dolusu tarım ürünü gönderilirdi. Ülkemiz tarıma çok uygun. Tarıma uygun devasa alanlarımız var ve ülke yeterli yağış alıyor." diye konuştu.

Ülkedeki altyapıya çok uzun yıllar yeterli yatırım yapılmadığını, bunun da ayrıca bir fırsat olduğunu dile getiren Tunde Yusuf, "En önemli fırsatlardan biri de ülkede yılardır eksik kalan altyapı yatırımları olabilir. Demiryolları, limanlar, elektrik üretimi gibi." ifadesini kullandı.

Yusuf, özellikle Türkiye için önemli bir başka alanın deniz taşımacılığı olacağını da söyledi. Çok ciddi taşımacılık sorunları bulunduğunu aktaran Yusuf, "Deniz taşımacılığında Türk şirketleri gelip burada fırsatları incelemelidir." tavsiyesinde bulundu.

Yatırımda öncelikli 5 sektör

Ülkenin yatırım teşvik ajansı da tarım, ulaştırma ve enerji üretimi dışında turizm ile madencilik sektörlerine dikkati çekiyor.

Nijerya Yatırım Tanıtma Komisyonu (NIPC) Stratejik İletişim Direktörü Reuben Kifasi, Nijerya hükümetinin öncelikli 5 sektöre yoğunlaştığını bildirdi. Bunlardan birincisinin tarım olduğunu dile getiren Kifasi, "Tarımda muazzam yatırım imkanları bulunuyor. Üretim, depolama, ürünlerin taşınması ve işlenmesi için yatırımlar yapılabilir." diye konuştu.

Madencilikte de yatırım imkanlarının genişliğine işaret eden Kifasi, "Nijerya'da ticari olarak 44 katı mineral çıkıyor. Bunlar arasında kömür, altın, kaolin, demir ve kalay başlıcaları." dedi.

Nijerya hükümetinin, ülkenin ulusal havayolunu özel sektörle kurmak istediği bilgisini veren Kifasi, yatırımcıların buna da yönelebileceğini söyledi. Kifasi, ayrıca turizmin Nijerya için umut veren bir sektör olduğunu ifade etti ve "Türkiye'nin turizm alanında çok iyi olduğunu biliyoruz. Otel işletmeciliği ve ulaştırma alanları yatırımcılar için çok cazip." değerlendirmesini yaptı.

Kifasi’nin özellikle üzerinde durduğu konu ise elektrik üretimi ve dağıtımı oldu. Kifasi, bu alandaki yatırım imkanlarını değerlendirirken şunları söyledi:

"Nijerya, elektrik üretimi ve dağıtımı bakımından oldukça zayıf. Bunun da yeniden yapılanma gerektiren bir sektör olduğunu düşünüyoruz. Yatırımcılar için bu alan muazzam fırsatlar sunuyor. Kömürle, gazla çalışan santrallar ya da hidroelektrik santralları kurulabilir. Buradaki açık çok fazla ve Nijerya hükümeti yeni santrallar kurulmasını çok önemsiyor. Ayrıca elektrik iletimi de çok zayıf olduğundan yatırımcılar iletim altyapısına da yoğunlaşabilir."

Elektrik, gaz ve su dağıtımı

Nijerya'nın ve Afrika'nın önde gelen ekonomistlerinden Ayo Teriba da ülkesinin zayıf olduğu sektörleri sıralarken zengin mineral kaynaklarına rağmen madenciliğin geri kaldığını söyledi.

Teriba, üretim sektörüne değinerek, tarım ürünlerinin, madenlerin ve ham petrolün işlenmesinde Nijerya'nın zayıf kaldığını kaydetti. Teriba, "Nijerya bu yüzden işlenmiş gıda ürünleri, ham madde, başta kimyasallar olmak üzere ara mallar, yakıt, mineraller ile özellikle makine, elektronik ve otomobil olmak üzere nihai mamulleri ithal etmek zorunda kalıyor." dedi.

Elektrik, gaz ve su gibi kamu hizmetlerindeki eksikliklere işaret eden Teriba, Nijerya'nın bol doğal gaz kaynaklarının hem evlere hem de sanayi tesislerine dağıtımının zayıf olduğunu, elektrik üretimi ve dağıtımı ile su arıtma ve dağıtma tesislerine yatırım yapılması gerektiğini vurguladı.

Ekonomist Teriba, şunları kaydetti:

"Ulaştırma ve elektrik ile gaz üretim ve dağıtımındaki zayıflık, üretim sektörü ile madencilikte ülkenin rekabet etmesini zorlaştırıyor. Bu durum ayrıca tarım ürünlerinin büyük bölümünün çeşitli pazarlara dağılmasını engelliyor. Nijerya, öncelikle girdilerin fabrikalara ve çiftliklere ulaştırılmasını, ürünlerin de buralardan çıkarılmasını sağlamalı. Ayrıca, elektrik, gaz, petrol ve suyun istikrarlı şekilde sağlanması gerekli. Yapılması gereken demiryolu taşımacılığı ve enerji altyapısını, kamu hizmetlerini, eğitim ve sağlık konularını sektörel reform öncelikleri haline getirmek."

Nijerya'daki zorluklar

Nijerya, sunduğu fırsatlar kadar yatırım için ülkeye gidildiğinde karşılaşılabilecek zorluklarla da dikkati çekiyor. İş adamı Tunde Yusuf, "Türk şirketlerinin burada yaşayacağı zorluklar, başka bir ülkede yaşayacaklarından daha fazla değil." dese de ülkede enerji altyapısının çok zayıf olması, düşük elektrik arzı, taşımacılık gibi önemli sorunlar bulunuyor.

Nijerya'daki yasal düzenlemeler, evraklar tamamlandığında 48 saat gibi bir sürede şirket kurulmasına imkan tanıyor. Ancak ikamet ve çalışma izinleri, malzemelerin getirilmesindeki kayıt işlemleri gibi birtakım bürokratik zorluklar olabiliyor. NIPC yetkilileri, bu sorunları ortadan kaldırmak için yatırımcılara yardımcı olduklarını belirtiyor.

Yabancı işçi çalıştırma konusunda Nijerya'da bir kota bulunuyor. Nijerya'da uzmanlık gerektiren bir işte yeterli kapasitede çalışan bulunuyorsa bu işi yapacak kişi dışarıdan getirilemiyor. Ama NIPC yetkilileri, yabancı bir şirketin yapılacak işin mahiyetini iyi şekilde aktararak kota talep etmesi halinde bunun karşılanabildiğini ifade ediyor.

Bunların dışında ülkede güvenlik ve yolsuzluk önemli sorun oluşturuyor. Nijerya'nın güneyindeki petrol çıkarılan Delta bölgesinde silahlı grupların saldırıları ve adam kaçırma olayları, kuzeydoğuda ise terör örgütü Boko Haram'ın eylemleri sorun teşkil ediyor. Nijerya hükümeti, son yıllarda düzenlenen operasyonlardan sonra güvenlik sorununun azaldığını belirtiyor. Yolsuzluğu önlemek için de Nijerya hükümetinin çalışmaları ve operasyonları sürüyor.

Türk şirketlerine "yerel ortak" tavsiyesi

Nijeryalı yetkililer ve iş adamları, ülkeye yatırım yapmayı düşünecek Türk şirketlere tavsiyelerde bulunurken de "yerel ortak" ile çalışmanın önemine vurgu yapıyor.

NIPC yetkilisi Reuben Kifasi, "Nijerya’da yatırım yapma kararı alan Türk şirketlere ilk tavsiyem Nijeryalı bir ortak bulmaları olacaktır. Bu zorunlu değil. Kendileri de yüzde 100 yabancı sermayeli olarak yatırım yapabilirler. Ama biz bir ortakla çalışmalarını tercih ediyoruz." dedi.

Nijerya"da 15 yıldır iş yapan Türk şirketi Ak-Ay Elektrik'in ülkedeki yetkilisi Celil Gözel de aynı görüşü dile getirdi. Ülkedeki en büyük Türk yatırımcılardan olan ve trafo merkezleri inşa eden şirketin Proje Koordinatörü Gözel, Türk şirketlerinin Nijerya'da enerji, inşaat ve mobilya başta olmak üzere her konuda iş yapma imkanı bulabileceğini, ancak yerel ortakla çalışmanın avantaj olacağını söyledi.

Gözel, "Türk yatırımcıların bu çevreyi bilen birisi ile çalışmalarını tavsiye ederiz. Yerel bir ortağınız olmadan bir iş kurmanız çok zor. Güvenilir bir yerel ortağınız olduğu zaman onlar size yol gösterirler." diye konuştu.

En büyük yabancı yatırımcı ABD

Nijerya'da 2014'ten önce 7-10 milyar dolar arasında seyreden doğrudan yabancı yatırım miktarı 2015'te 3,1 milyar dolara geriledi. Nijerya Ulusal İstatistik Bürosu, 2016'daki yabancı yatırımın 5,1 milyar dolar olduğunu bildirdi.

Yabancı yatırımlarda ise başı ABD çekiyor. NIPC'nin rakamlarına göre, ABD'nin Nijerya'ya yabancı yatırımlardaki payı yüzde 40, İngiltere'nin yüzde 17, Hollanda'nın yüzde 11, İsviçre'nin ise yüzde 6 seviyesinde.