Altın kadar değerli boyalar kullanmış

MURAT ÖZTEKİN

Türk resim sanatının öncü ismi Osman Hamdi Bey, eserlerini nasıl resmetti, hangi boyaları kullandı ve ortaya çıkardığı tablolar zaman içerisinde ne gibi değişime uğradı? Bütün bu soruların cevabına Türkiye’de ilk defa yapılan bilimsel bir çalışmayla ışık tutuldu. Osmanlının son devrinde yetişen sanatçının, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi (SSM) koleksiyonunda yer alan 6 tablosu üzerinde iki yıldır devam eden çalışmalar tamamlandı. Bank of America Merrill Lynch’in yürüttüğü “Sanatı Koruma Projesi” çerçevesinde gerçekleştirilen projenin safhaları ise Atlı Köşk’te “Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey” isimli sergiyle sanatseverlerle buluştu.

ALTI ESER TETKİK EDİLDİ
Projede, Osman Hamdi Bey’in ‘Vazoda Çiçekler’, ‘Kur’ân Okuyan Hoca’, ‘Kokona Despina’, ‘Naile Hanım Portresi’, ‘Arzuhâlci’ ve ‘Cami’ adlı tabloları karşılaştırmalı olarak incelendi. Türk sanat tarihinin en mühim isimlerinden Osman Hamdi Bey’in resim tekniğinden, eserlerinin geçirmiş olduğu restorasyon çalışmalarına kadar her detay ortaya çıkarıldı.
Sorularımızı cevaplayan SMM Konservasyon Laboratuvarı Yöneticisi Nurçin Kural Özgörüş “Bu çalışmalarda 100 sene evvel yaşamış sanatçının sanki yanıbaşımızda çalışıyormuş gibi hissettik” diyor. Projede heyecan verici bilgilere ulaştıklarını kaydeden Özgörüş “Osman Hamdi Bey’in bilinen tek natürmortu olan ‘Vazoda Çiçekler’ tablosunda, zamanı için altın kadar kıymetli bir malzeme olan tabii denizaşırı mavisi pigmentini kullandığını tespit ettik. Bu pigment, Çok nadir bir mineral olan ve yalnızca Afganistan’da bulunan Lapis Lazuli taşı öğütülerek elde ediliyor. Osman Hamdi Bey’in nadir bulunan bir pigmenti kullanmış olması, bize onun imkânlarının dönemin diğer sanatçılarınki gibi mahdut olmadığını göstermekte” şeklinde konuşuyor.

ESERLERİ ÇOK YIPRANMIŞ
Araştırma neticelerine göre bazı tabloların çok iyi korunduğu söyleyen Özgörüş “Ancak üç tabloda çeşitli hasarlar görüldü. Mesela ‘Kur’ân Okuyan Hoca’da boya dökülmesi tespit edildi. Naile Hanım Portresi’nde ise bir yırtık bulundu. Ancak bu altı eser içinde en önemli hasarlar Cami tablosunda görüldü. Tablonun alt bölümünde yaklaşık 4 cm genişliğindeki boya tabakası tamamen kaybolmuş. Bu, hasarın su baskını gibi bir tahribattan kaynaklandığını gösteriyor. Ancak bu hasarlar, tablo SMM envanterine girmeden önce oluşmuş ve restore edilmiş” ifadelerini kullanıyor.

TABLOLARA NE YAPILDI?
Türkiye’de bir ilk olan projede önce X-ışını görüntüleme tekniğiyle, tablolarda uygulanan eski restorasyon işlemleri, ağır metal içeren boyaların yerleri ve çıplak gözle görülmeyen alt katmanlardaki bulgular tetkik edildi. Osman Hamdi Bey’in, eserlerine boyayı uygulamadan önce karakalemle yaptığı eskizler, boyama teknikleri, eserlerin geçirdiği dönüşüm böylece ortaya çıktı. Bu adımın ardından sanatçının kullandığı malzemelerin yapısını incelemek üzere kimyasal analiz çalışmaları yürütüldü. Altı tablonun tuval bezlerinin organik yapıları, kızılötesi spektroskopisi (FTIR) ile incelendi ve veriler, temel bileşenler analizi (PCA) metoduyla sınıflandırılarak özellikleri belirlendi.