İran, Hamaney’in veliahdını seçiyor

YILMAZ BİLGEN

İran'da 18 Haziran günü yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 59 milyon seçmenin karşısına 7 aday çıkacak. En son meclis seçimlerinde katılımın %42 olarak kaydedildiği ülkede başkent Tahran’da bu oran %26’ler seviyesinde kaldı. Seçimleri ile ilgili “katılımın tarihî bir düşüş” göstereceği yorumları ağırlık kazanırken İbrahim Reisî’nin kazanmasına kesin gözüyle bakılıyor. 592 aday adayından sadece yedi isim oy pusulalarında yer alma hakkı kazandı. Bu adaylardan Eski İsfahan Valisi Muhsin Mihralizade ve Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmetî reformcu-yenilikçi kanadı temsil ediyor. Diğer beş isim Ali Rıza Zakanî, Emîr Hüseyin Kadızade Haşimî, Said Celilî, Muhsin Rizaî ve İbrahim Reisî ise Hamaney’e yakın, muhafazakâr cenahın adayları. Eski cumhurbaşkanlarından Mahmut Ahmedinejat, Ali Laricani ve İshak Cihangirî adaylık başvuruları reddedilen ve seçimin en güçlü figürleri arasında gösteriliyordu.

KİLİT İSİM REİSÎ
Cumhurbaşkanlığı ve yerel yönetim seçimlerinin birlikte gerçekleşeceği sandığın geleceğini bölge uzmanları gazetemize değerlendirdi. İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) iç politika koordinatörü Mehmet Koç şunları söyledi: Müesses nizamın beş adayı var ve kuvvetle muhtemel dördü Reisî lehine yarıştan çekilecek. İbrahim Reisî, devleti tanıma anlamında ‘Yargı Erki Başkanlığı’ dâhil çok kritik görevlerde bulundu. Bu sefer onun cumhurbaşkanı seçilip siyaset ve devlet adamlığı konusunda da deneyim sahibi olması isteniyor. Mevcut tabloya göre de 'seçilmesi garanti' diyebiliriz.

REFORMCULAR BAŞARISIZ
Ahmedinejad sonrası cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ipi göğüsleyen reformcular 8 yıllık iktidarları döneminde başta ekonomi olmak üzere nükleer anlaşma ve yolsuzluk gibi konularda başarısız oldu. Yemen, Irak, Suriye ve Lübnan’da artan İran etkisi, ülkenin iç ve dış dinamiklerini de büyük oranda değiştirdi. Artık merkezi yapı tüm inisiyatifi tek elde toplamak istiyor. Merkez akıl, sahadaki reformcu-muhafazakâr ayrışımını bitirmek istiyor.
Mehmet Koç, yeni dönemde bir yandan daha güvenlikçi anlayışın egemen olacağına dikkat çekerken diğer yandan Hameney’in bu sürecin meşruiyetini sandıkta sağlama stratejisi güttüğünü anlattı. Koç “Hameney halka sandığa gidin, oy vermemek ya da bir tür protesto şekli olan beyaz oy kullanmak haramdır fetvası yayınladı. Bu bir yanı ile sistemin beka oylaması olacak belki de tarihi bir kırılma yaşanacak” dedi.

ALTYAPI OLUŞTURULDU
İran seçimlerinin hep kritik eşiklerde yapıldığını belirten Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi ve İran uzmanı Doç. Dr. Serhan Afacan, ülkede ciddi bir ekonomik darboğazın olduğunu söyledi. Serhan Afacan "Başarısız geçen Ruhani döneminin ardından İbrahim Reisî’nin seçilmesi garanti. Bunun alt yapısı tamamen oluşturuldu. Şimdiden şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki bu seçim sonuçları belli bir sandık kurulum etkinliği olacak” dedi.

MAKAM İTİBARSIZLAŞTIRILDI
İran’ın dışarıda Tahran’dan Bağdat-Şam ve Lübnan’a uzanan bir Şii hat tesis ettiğini ifade eden Serhan Afacan "Yemen’i de içine alan bu hatta sıkıntılı bir dönem yaşanacağı açık. İçeride de ciddi sorunlar var. Bütün bu meseleleri çözme makamı olan cumhurbaşkanlığı yönetim modeli, ciddi sıkıntılar barındırıyor. Ülkenin ilk cumhurbaşkanı ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. İkincisi öldürüldü. Rafsancani ve Ahmedinejad susturuldu, yıpratıldı ve saf dışı edildi. Rejim sistematik bir biçimde bu makamı itibarsızlaştırıyor’’ diye konuştu.
Serhan Afacan’ın vurgu yaptığı bir diğer husus ise ABD ve Batı’nın bu süreçte izleyeceği temel strateji... Afacan’a göre ABD, İran’a özgürlükler konusunda ciddi tuzaklar kurarak iç dinamiklerin özgürlükçü bir nitelik kazanmasını engelliyor. İran yönetimi de, medya, çok seslilik, fikir özgürlüğü, ekonomik teşebbüs hürriyeti ve STK faaliyetleri gibi alanlarda kurulan bu tuzağa düşerek kendisini daha fazla marjinal hâle getiriyor.