95 yıl sonra İstiklal Mahkemeleri; 'Duruma göre' idam vermişler

TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı'nın İstiklal Mahkemeleri zabıtlarına ilişkin yaptığı tasnif çalışmaları, 95 yıllık sır perdesini araladı. Belgelere göre, 11 Eylül 1920 tarihli "Firariler Hakkında Kanun" ile kurulan bu mahkemelerin kapsamı adım adım genişletildi. Mahkemeler, çoğu kez kuruluş yasalarına aykırı davrandı, idamlarda TBMM'nin onay şartı dönemsel olarak kaldırıldı, yine yasayla belirlenen üye sayısı "duruma göre" değiştirildi.
Kanun kabul edildikten sonra mahkeme üyelerinin seçimi yüpıldı. 72 ve üzeri oy alan vekiller seçildi fakat diğer on beş üye için yeniden oylama yapıldı. Bu oylamada yeterli oy sayısı olan 75'i, İstiklal Mahkemeleri'nin simge isimlerinden Kılıç Ali dahil kimse alamadı. En yüksek oyu alan isim seçildi. Bazı üye vekiller oylarının çekimser sayısından bile az olduğunu söyleyerek istifa etmek istediler. Hamdullah Subhi Bey'in başını çektiği meşruiyet tartışmaları Meclis'i adeta kilitledi. İstifalar kabul edilmedi. Görüşmelerden sonuç alınamayınca 26 Eylül'deki oturuma Mustafa Kemal bizzat katıldı.
Kurtuluş Savaşı koşullarında sadece asker kaçaklarını yargılamak için çıkarılan "İstiklal Mehakimi Kanunu"na daha sonra eklenen yeni maddelerle siviller de bu mahkemelerde yargılanmaya başlandı. Temel yasada idamlarda TBMM onayı aranırken, birçok olayda "hadisenin vehameti ve aciliyeti" gerekçesiyle, bu şart çoğu kez askıya alındı. "Müstesna durumlarda idam hükümlerinin TBMM tarafından onaylanmaksızın infazına Meclis kararıyla izin verilebilme şartı" getirildi.
KILIÇ ALİ BİLE SEÇİLEMEDİ
Meclis'te üye seçimi için yapılan oylamada, İstiklal Mahkemeleri'nin simge isimlerinden Kılıç Ali dahil bir çok isim yeterli oyu alamadı. nbsp;