Orta Doğu Uzmanı Doç, Dr. Cengiz Tomar: Suriye'de mini dünya savaşı var

FATİH SELEK
Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Cengiz Tomar, Orta Doğu'yu en iyi bilen akademisyenlerimizden biri. 20 yıldır coğrafya üzerine çalışıyor. Uzun yıllar Ürdün ve Suriye'de bulunmuş. Dolayısıyla halkları da tanıyor. Tomar'a göre, Irak ve Suriye'nin üç bölgeye ayrılması artık kaçınılmaz. Ve eğer IŞİD ve türevleri durdurulmazsa, İslam Dünyası kendi Orta Çağ karanlığına gömülür.


IŞİD, El Kaide'den koptu ve kısa sürede onu gölgede bıraktı. Herkes merak ediyor: Bunların arkasında kim var?
Arap Baharıyla dikta rejimleri yıkıldı. 'Saddam, Kaddafi ve Esed gitsin de ne olursa olsun denildi. Bunlar gittiği zaman demokrasi gelecek' dediler. Daha sonra nelerin olabileceğini hesaplayamadılar. Dışarıdan müdahaleyle demokrasi gelmiyor. Orta Doğu'da toplumsal yapıyı düzeltmeden demokrasi mümkün değildir. IŞİD, Orta Doğu'daki otoriter rejimlerin adaletsizliği, istikrarsızlık, güvenlik problemleri, fakirlik, düşük insan kalitesi ve cehalet sebebiyle kısa sürede nbsp;yayıldı. Irak ve Suriye'de ezilen Sünniler'in bir kısmı 'Denize düşen yılana sarılır' atasözünün mucibince görece güvenlik sağlayan IŞİD'e sığındı. Bunda IŞİD'in oluşturduğu korku ve psikolojik üstünlüğün de rolü var. IŞİD'in arkasında istihbarat örgütleri veya devletlerin olduğu kesin. Fakat burada kimin, ne olduğunu kanıt olmaksızın söylemek çok güç. Sorunun cevabı ancak 20-30 yıl sonra ortaya çıkacaktır.


IŞİD insanlara bir İslam Devleti ve Hilafeti vadediyor. Özellikle dini eğitim seviyesi düşük olanları cezbediyor. "Cihat", "Hicret", Kıyamet ve "Hilafet" gibi İslami kavramlara kelimelere vurgu yapıp insanları etkilemeye çalışıyorlar. Tertipli bir reklam çalışması var. Arapça, İngilizce ve Türkçe'yi çok iyi kullanıyorlar. İnternetten inanılmaz propaganda yapıyorlar. Bakanları, anayasaları, paraları var. Elektrikle balık avlamak, ağaç kesmek ve çevre ile ilgili postmodern yasaklar uygulayıp ardından katliamlara imza atabiliyorlar. nbsp;Onların anlayışında kendilerinden olmayan herkes mürted yani kafir. nbsp;Buna İŞİD mensubu olmayan Sünniler, Şiiler, Nusayriler herkes dahil. Şu an daha ziyade mürted dedikleri insanlarla uğraşıyorlar.


Peki bunlar durdurulabilecek mi?
İslam dünyasında yüzeysel şeyler konuşuluyor. "IŞİD bu toprakları aldı, şu toprakları kaybetti" gibi. Bu tür kısa vadeli şeyler çok önemli değil. Temel problem, Ortadoğu'da devletlerin zayıflamış olması. Bu tür radikal gruplar en büyük darbeyi yine İslam'a vuruyor. İslamofobi'nin artmasına yol açıyor. Benim şöyle bir teorim var: Mevcut çatışmalar, sosyal dengesizlik, eğitimsizlik, cehalet, fakirlik, bilim ve teknolojideki gerileme gibi temel konulara bakılırsa sanki 21. Yüzyılda Orta Çağı yaşar gibiyiz. Oysa İslam dünyası Orta Çağı yaşamadı. İslam Ortaçağ'da en aydınlık günlerini yaşamaktaydı. IŞİD gibi gruplar İslam dünyası açısından çok tehlikeli. Asıl problem gittikçe yayılması ve bir sonunun gelmemesi. Orta Doğu'da senelerce kaldım. Suriye'de iki yıl yaşadım. Özellikle bu ülkede IŞİD'in yer bulmasını hiç beklemiyordum. Çünkü Suriye halkı oldukça mutedil olup, bu bakımdan Araplar arasında Türklere en çok benzeyen halktı. IŞİD'in burada bile taban bulması Türkiye'de bile taban bulabileceklerini gösteriyor. Nitekim İŞİD son zamanlarda Türkçe yayınlar yapmaya başladı. Türkçe yayımladıkları dergilerinin adı Konstantiniyye (İstanbul). İstanbul'un gerçek manada henüz fethedilmediğini ve bunu kendilerinin yapacağını iddia ediyorlar. Nihai hedefleri İstanbul.

Bu mümkün mü peki?
Şu an için mümkün değil. Türkiye güçlü bir devlet olduğu için çatışmayı göze alamazlar. Bu yüzden askerî gücü zayıf ve istikrarsız ülkeleri tercih ediyorlar. Önümüzdeki dönemde ne olacağını kestirmek zor.

Türkiye tedbir anlamında ne yapmalı?
Kısa vadede Türkiye'deki yabancılar ve bunların faaliyetleri sıkı bir şekilde denetlenmeli. Uzun vadeli olarak doğru din eğitimin verilmesi . nbsp;Yurt dışından, özelikle Afrika ve Kafkasya'dan, daha çok öğrenci getirip ilahiyat fakültelerinde yetiştirilmeli ve ülkelerine gönderilmeli. Selefi akımlara dikkat edilmeli ve Türkiye'de İlahiyat Fakültelerindeki eğitimin kalitesi artırılmalı.

Sizce Suriye ve Irak'ı ne bekliyor?
Daha önce söylediğim gibi Suriye ve Irak'ta Vekâlet savaşı şeklinde mini bir Dünya harbi cereyan ediyor. Herkes mevzisini korumak derdinde. Rusya, sıcak denizlerdeki müttefiki Suriye'yi kaybetmek, Orta Doğu'yu tamamen ABD kontrolüne bırakmak istemiyor. Nusayriler de İran ve Hizbullah açısından önemli. Suriye düşerse İran-Hizbullah-Lübnan bağlantısı zayıflar. İsrail'e uzanmak zorlaşır. İran hem doğudan hem de Batı'dan Şii nüfus vasıtasıyla Ortadoğu'da etkinliğini artırıyor. Suriye düşerse Batı ve Akdeniz kanadı zayıflar. Suriye ve Irak'ta artık üniter devletler söz konusu değil. İki ülkenin de üç parçaya ayrılması kaçınılmaz. Uzun vadede görünen o.

Türkiye "Suriye'nin kuzeyinde bir devlet kurulmasına asla müsaade etmeyeceğiz" diyor. Kürdistan öngörüyor musunuz?Irak'ta da aynı tepkiyi verdik. Benzer durum Suriye için de olur. Ortada bu kadar ölüm var, demografik yapı da değişti. Orta Doğu'yu yakından tanıyan birisi olarak şunu söyleyebelirim: 2030'a doğru, Radikal unsurları olmayan, Batı'nın müttefiki seküler bir Kürt devleti kurulacağını görüyoruz. Bu, hem petrolün dağılması hem de kendilerine müttefik olmaları açısından Batı'nın ve İsrail'in yararına. ABD'nin hava saldırılarında Kürtlere verdiği destek, bu tezi güçlendiriyor. Türkiye, Batı açısından sabıkalı bir ülke. Osmanlı geçmişinden gelen yapısı onları korkutuyor. Türkiye'nin İslam ülkelerindeki lider ülke imajı Arap yöneticileri ve Batı'yı rahatsız ediyor. Bir plan var ortada ve şu an senaryolar dahilinde yürütülüyor.

Suriye'nin kuzeyindeki muhtemel oluşum Türkiye'nin iç dinamiklerini nasıl etkiler?
Kendi güneyinde bir Kürt devletini görmeleri, zaten Türkiye'de mevcut Kürt ayrılıkçıları cesaretlendirecektir. Bunun tek nbsp;çaresi Avrupa düzeyinde bir demokrasi anlayışını tesis etmektir. Türkiye Kürtler için hâlâ bir cazibe merkezidir ve bunu devam ettirmeliyiz. İskoçya örneğini unutmayalım. nbsp;Güvenlikçi yaklaşımlar bu noktada başarılı olamaz.