Kitapların telif hakkı miras kalan ev gibi

MURAT ÖZTEKİN

Türkiye’nin de imza attığı Milletlerarası Bern Konvansiyonu’na göre bir eserin telif hakkı, yazarının ölümünün yetmiş yıl sonrasında kalkıyor. Yani yayınevleri vârisleri yaşasa dahi, müddeti dolan eserleri izin almadan basabiliyor. Bu ise yıllardır münakaşaları beraberinde getiriyor. Telif tartışmaları, Sabahattin Ali’nin vefatının yetmişinci yıl dönümü olan 2018’in sona ermesiyle yeniden alevlendi. Bir zamanlar hapse atılıp kalemi kırılan, daha sonra da faili meçhul bir cinayete kurban giden Ali’nin eserlerini basmak için şimdi yayınevleri yarışıyor. Türkiye’deki neşriyat, “Kürk Mantolu Madonna”, “Kuyucaklı Yusuf” gibi daha evvel telif hakkı Yapı Kredi Yayınları’nda olan eserleri, neşretmeye başladı bile. Fakat 1948 yılında öldürülen yazarın yasaklanan kitapları 1965 yılında basılabildi. Bu kayıp 17 yılın telif müddetine dâhil edilip edilemeyeceği konuşuluyor.

TARTIŞMALAR DEVAM EDECEK
Öte yandan Türk edebiyatının tanınmış şairlerinden Orhan Veli Kanık’ın eserlerinin telif hakkı 2020’de kalkacak. Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık gibi yazarlara ait telif hakları beş sene içinde son bulacak. Eserin yetmiş sene sonra kamuya açık hâle gelmesini bazı yayıncılar desteklerken, büyük bir kesim bunun vârislerin hakkının gasbı olduğunu düşünüyor. Münakaşaların önümüzdeki senelerde de devam edeceğe düşünülüyor.

TOLSTOY’U SADELEŞTİREN VAR MI?
Sorularımızı cevaplayan Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Kenan Kocatürk “Bern Konvansiyonu, dünyada kabul görmüş bir şey. Ancak şahsi fikrim farklı. Kanaatimce fikri eserlerin de miras hukuku çerçevesinde değerlendirilmesi gerekiyor. Zira kitapların, miras kalan bir maldan farkı yoktur” şeklinde konuşuyor. “Bunun yanında telif hakkı ortadan kalkan eserlerin özüne dokunulmasa bile sadeleştirilme gibi bir yola müracaat edilebiliyor” diyen Kocatürk, “Sabahattin Ali gibi isimlerin eserlerinde sadeleştirilecek ne var? Yurt dışında Tolstoy’un ya da Shakespeare’in eserinin özüne kim dokunuyor?” sorularını yöneltiyor.

TÜRKİYE ÖNCÜ OLSUN
Telif hakkının yetmiş sene sonra kalkmasının adalete uygun olmadığına temas eden Basın Yayın Birliği Başkanı Emrah Kısakürek de “Sabahattin Ali’nin bir apartmanı olsaydı, ‘Yetmiş sene geçti. Artık kamuya devrediyoruz’ diyebilecek miydik? Buna rağmen vârisi olmayan bazı eserler kaybolabiliyor. Ancak bu hususta devletin müdahil olması gerekiyor” diyor. Bern Sözleşmesi’nden cayılabileceğini kaydeden Kısakürek “Biz Avrupa Birliği’nin bazı kurallarını tatbik etmiyoruz. Kendi gelenek ve kültürümüze göre yaptığımız kanunlar var. Bu hususta Türkiye bir öncü olarak sözleşmeden çıkabilir. Yazarların eserlerini korumak bakımından bu gerekli.” ifadelerini kullandı.

HANGİ YAZARIN ESERLERİ NE ZAMAN KAMU MALI SAYILACAK?
YAZAR    YIL
Orhan Veli Kanık    2020
M. Şevket Esendal    2022
Sait Faik Abasıyanık    2024
Reşat Nuri Güntekin    2026
Cahit Sıtkı Tarancı    2026
Peyami Safa    2031
Ahmet Hamdi Tanpınar    2031