Kuşların peşinde 80 bin km

Ziyneti Kocabıyık

Gün içinde kaç defa kafanızı kaldırıp gökyüzüne bakıyorsunuz?  Bir, iki, üç… Hiç mi? “Şehrin göbeğinde ne göreceğim ki kafamı kaldırıp gökyüzüne bakayım, iniş izni almış birkaç uçaktan başka” mı diyorsunuz? Eğer böyle düşünüyorsanız çok yanılıyorsunuz. Prof. Dr. Metehan Özen’le konuşana kadar aynen ben de böyle düşünüyordum. Yanılıyormuşum…
Prof. Dr. Metehan Özen, genç bir çocuk enfeksiyon hastalıkları profesörü. Özel çalışma alanı bağırsaklardaki mikroorganizmalar… Ki,  son yıllarda diyabet, kalp hastalıkları ya da kanser gibi insan ömrünü kısaltan hastalıkların ortaya çıkışı, bu mikroorganizmaların, gereksiz antibiyotik kullanımı, artan sezaryen doğumlar gibi sebeplerle zaman içinde yok olmasına bağlanıyor. Neyse… Bu olaylar başka bir yazının konusu. Bugün burada Prof. Dr. Metehan Özen’le hobiden, hayat tarzına dönüşen kuş gözleme merakını konuştuk. Öğrendik ki,  kuş gözlemciliği bizde yaygın bir hobi değil… Ama Avrupa’da ve Amerika’da çok iyi biliniyor. Hatta bu konudaki bir çalışmaya göre 330 milyon Amerikalının 60 milyonu hayatında en az bir kez kuş gözlemeye gitmiş. Yani neredeyse Türkiye’nin nüfusu kadar bir rakam bu. Bizde de kuş fotoğrafçılığının gelişmesi sayesinde, kuş gözlemleyenlerin sayısı 500 bine ulaşmış durumda.
3 SENEDE 10 YENİ KUŞ TÜRÜ BULDUK
Peki kuş gözlemciliği nasıl bir şey? Türkiye rakamları bu kadar düşük olduğuna göre, kuş gözlemek çok mu zor yoksa gözleyecek kuş mu yok? Ben sordum Metehan Özen cevapladı. Aynı zamanda Türkiye’nin kuş listesini de tutan Dr. Metehan Özen, son 3-4 sene içinde arkadaşlarıyla birlikte 10 yeni tür keşfetmiş. Bunlardan söz ederken gözleri öylesine parlıyor ki, zannedersiniz “bu yılbaşı Milli Piyango’dan büyük ikramiyeyi ben kazandım” diyor. Hele ki “Kuş gözlemciliğinde amatörler arasında baş kertikçi benim” derken sesindeki o gurur, aynı zamanda çok başka şeyler anlatıyor. Tabii burada hemen soruyorum… “Kertikçilik nedir?” diye…
KERTİKÇİLİK DİYE BİR ŞEY VAR
Kertikçilik aslında benim bulduğum bir sıfat. Yeni bir tür bulmak ve yeni bir tür bulurken her şeyi yapmak anlamına geliyor. Aslında kertik, Osmanlı’dan gelen bir terim. Osmanlı döneminde bir şey vurdukları zaman tüfeğe kertik atarlarmış. Yeni kuş türü bulmaya da kertik dedik, öyle kaldı.

15 YIL TELLİ TURNAYI BEKLEDİ
Yeni tür bulmak için her şeyi yapmak ne demek?
Bizlerin kapının yanında bir çantamız var. Ülkenin herhangi bir yerinde nadir bir kuş bulunduğu haberi gelirse, çantamızı kapar, ne pahasına olursa olsun gider o kuşu görürüz. Mesela, ben size 400. kuş türünü gördüğüm olayı anlatayım. Belki bir fikir verir… Eskiden Türkiye’de üreyen ama artık üremeyen bir tür olan Telli Turna’yı görmeye kafayı takmıştım. Türkülerimizde de olan, manevi değeri de yüksek bir kuş. Side’de bizim derneğin ulusal kongresinin açılışı sırasında bir haber geldi “Kars’ta telli turna görüldü” diye. 15 yıldır peşindeydim ve bir türlü görememiştim. İlk gün olmasına rağmen kongreyi bıraktım. Side’den arabaya atlayıp Antalya Havaalanı’na gittim. Uçakla İstanbul’a geldim. Oradan önce Ankara’ya sonra Kars’a uçtum. Araba kiralayıp Ermenistan sınırına gittim. Teleskobumu kurup saatlerce bekledim. 1-1.5 kilometre uzaktan, bir bataklığın içinde kuşu gördüm. Ama fotoğrafını da çekmem gerekiyordu. Çizmelerimi ayağıma geçirdim ve bata çıka yanına yaklaştım. Artık yürüyemez hâle gelmiştim. Sonunda fotoğrafı çektim. Aynı yollardan geçerek 2 gün sonra kongreye geri döndüm. Bu bana yaklaşık 6 uçak biletine, 1 otel gecelemesine, 2 güne ve kaçırdığım bir kongreye mal oldu ama 400. türe değdi. Önceki gün de İstanbul Küçükçekmece’de Kara Sırtlı Martı bulundu. 5 yılda bir gelir Türkiye’ye. Gittik onu gördük. 
İSTANBUL EN BÜYÜK GÖÇ YOLU
Kaç kuş türü gözlemlediniz bugüne kadar?
408 tane. Ben Türkiye’de 400’ü geçen ilk amatörüm. Aynı zamanda Türkiye’nin kuş listesini de tutuyorum. Turkey of Birds Report (Türkiye’nin Kuşları) kitabının yazarlarındanım. Nadir türleri yazıyoruz. Türkiye kuş türleri açısından zengin bir ülke. Çünkü Asya, Avrupa, Afrika ve Ortadoğu’nun tam ortasındayız.  Anadolu dillerin, dinlerin, kültürlerin, yemeklerin ve de kuşların kesiştiği yer. Göç eden kuşların yüzde 80’i Türkiye üzerinden Afrika’ya geçerler. Yani eylül ayında kafanızı kaldırıp öğlen vakti gökyüzüne bakarsanız 1 saat içinde üzerinizden 10 bin tane leylek, 2 bin tane şahin geçer. Dünya’nın en büyük göç yoludur İstanbul… Kimse bilmez, yabancılar bilir. Eylülde İstanbul yabancı dolar. Herkes Boğaz’a gelir. Boğazda kuş gözleriz. Bu göç sırasında yolunu şaşıran birkaç tanesi de topraklarımıza iner ve bize bir süre misafir olur. Biz de gider o nadir türleri görürüz. 
15 BİN KUĞUYU AYNI ANDA GÖRDÜM
Türkiye kuş türleri açısından zengin dediniz.
Kuş üreme açısından en zengin biziz. Kayıtlı kuş türü en fazla olan ülke İngiltere’dir ama çoğu göçmen kuşlardır. Orada kayıtlı 570 tür var, 220 tanesi ürüyor. Türkiye’de kayıtlı 480 tür var, 320 tanesi burada ürüyor. Her yıl Kuzey’de nehirlerin donduğu ocak sonu, şubat başında su kuşlarının sayımını yaparız. Her yıl 500-600 bin su kuşu sayıyoruz. Bunun için genellikle Tuna Nehri’nin donmasını bekleriz. Geçtiğimiz hafta Enez’de kuğu sayımı yaptık. Hayatımda ilk kez 15 bin kuğuyu bir arada gördüm. Yer gök bembeyazdı. Muhteşem bir görüntüydü.
BILDIRCIN KILAVUZUNU ARIYORUM
Görmek istediğiniz kuş kaldı mı?
En son kertiğimi geçtiğimiz yıl 14 Şubat’ta atmıştım. 1 yıldır yeni bir tür görmedim. Bıldırcın Ebesi de denen Bıldırcın Kılavuzu’m kaldı. Türkiye’ye haziranda gelecek onu bekliyorum.
Kuş gözlemlemek için ne kadar yol kat ettiniz?
Dünyanın çevresini en az iki kere dönmüşümdür. Yani 80 bin kilometre falan. Bugüne kadar 50 ülke gördüm ama yurt dışında çok kuş bakamıyorum. Orada genellikle light kuş gözlemciliği yapıyorum. Benim sevdam Anadolu. Anadolu’nun kuşlarını listeleyip, dünyaya belgelemek bana daha çok zevk veriyor.

SEVDA KUŞUN KANADINDA

Prof. Dr. Metehan Özen’e kuşlar aşkı da getirmiş… Kuş gözlemcilerinin gecesi gündüzü olmadığı için özel hayat yönetiminin çok zor olduğunu söyleyen Prof. Dr. Özen, eşi Akgün hanımı da kuş gözlemciliği sırasında tanımış. İyi bir kuş fotoğrafçısı olan Akgün hanım da bugüne kadar 300’den fazla kuş türü görmüş ve fotoğraflamış…

ÇOĞU KUŞ TEK EŞLİDİR
Kuşlardan öğrenmemiz gereken bir şeyler var mı?
Elbette. Çoğu kuş tek eşlidir mesela. Turnalar kazlar V şeklinde uçarlar. Yol gösterici lider en öndedir, diğerleri onu izler. Hayatta kullanabileceğimiz bilgileri de kuşlardan alabiliriz. Mesela yağmur yağacağı zaman kuşlar yere inerler. Havalar soğuyacağı zaman da kalkar giderler. Kuşları izlerken hayatta kalma tekniklerini de öğrenebilirsiniz.