Havacılıkta emniyet yönetim sistemi

Bu hafta havacılık faaliyetlerinin belki de en önemli ve vazgeçilemeyecek bileşeni olan emniyet ve onun sistematize edilmiş hâli olan Emniyet Yönetim Sisteminden bahsedeceğiz. Öncelikle yapılan Türkçe çevirilerde sıkça anlam karmaşası oluşturan emniyet (safety) ve güvenlik (security) kavramlarını açıklayalım. Literatürden çıkarılabilecek en yerinde tanımlama olarak emniyet kavramını, kaynağını doğal güçlerin ve insan hatalarının rastgele oluşturduğu tehlikelerden uzak olma durumu; güvenlik kavramını ise kaynağını insanın bilinçli olarak zarar vermek amacıyla oluşturduğu tehlikelerden uzak olma durumu şeklinde ifade etmek mümkündür.
Havacılıkta, donanımın ya da yapıların zarar görmesi, kaynakların kaybedilmesine neden olma ya da daha önceden tanımlanmış bir işlevin yerine getirilmesini engelleme ihtimalinin olasılığı ile ortaya çıkan etkiye ait şiddetin çarpımından elde edilen sonuç risk; kabul edilemez risk hasarının giderilmesi amacıyla gerekli tedbirlerin alınması da emniyet olarak tanımlanmaktadır. Ulusal mevzuatımızda yapılan tanımlamalardan yola çıkarsak; emniyet risk yönetimi risklerin tanımlanarak, analizlerin yapılması, bertaraf edilmesi veya kabul edilebilir bir seviyeye getirilmesini sağlayan yönetim sistemidir. Emniyet yönetim sistemi ise kabul edilebilir veya tolere edilebilir emniyetin sağlanması amacıyla organizasyon tarafından yerine getirilen, emniyet yönetim faaliyetleri olarak tanımlanan sistematik ve kesin yaklaşımı ifade etmektedir.
Hava taşımacılığının en emniyetli ulaşım şekli olduğu biliniyor olmasına karşın, yararlanıcılar tarafından algılanan risk çoğu zaman diğer ulaşım şekillerine göre daha fazla olmuştur. Bu algının değiştirilmesine yönelik olarak hava yolu işletmelerince çeşitli çalışmalar yürütülmüş olup; gelinen noktada bu algının zamanla değiştiği görülebilmektedir. Gelişen teknolojiye uyumlu olarak tesis edilen yeni sistem ve ekipmanlar sebebiyle, yapılan risk yönetimi uygulamalarının da bu doğrultuda geliştirilerek etkinliğinin artırılması kritik öneme haizdir.
Sivil havacılık faaliyetlerine ilişkin emniyetin sürekliliğinin tesisinde çalışanların sorumlulukları da yadsınamayacak düzeydedir. Bahse konu durumu bu denli kritik kılan, emniyet zaafları sonucunda meydana gelen ciddi kaza ve kayıplarda insan faktörünün büyük rol oynamasıdır. Kurallara gerektiği şekilde riayet edilmemesi durumunda karşılaşılan meseleler; ihmaller sonucunda oluşan emniyet zaafları, uçuş operasyonlarındaki gecikmeler, zamanın etkin kullanılmaması, çeşitli maddi kayıplı ve/veya yaralanmalı iş kazaları, ülke kaynaklarının israfı ve millî maliyetlerin arttırılması, motivasyon düşüklükleri ve iş verimindeki kayıplar olarak sıralanmaktadır.
Havacılıkta ulusal ve uluslararası kurallar, uygulama alanlarında çalışan personelin gelişim süreçlerinin takip edilmesine yönelik gereklilikler getirmektedir. Bu durum, tarafları sistematik, programlı ve sürdürülebilir eğitim faaliyetleri yürütmeye zorunlu kılmaktadır. Bu nedenledir ki; Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı (Eurocontrol) ve Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) tarafından yapılan düzenlemelerde emniyet faktörünün her zaman birinci öncelikli olarak gözetildiği görülmektedir. Havacılık sektöründe yer alacak insan kaynağının yetiştirilmesine yönelik yürütülecek eğitim programlarında “Emniyet Yönetim Sistemi” ve “İnsan Faktörleri” konularına öncelik verilmesi, çeşitli risk faktörlerinin etkisini önemli ölçüde azaltacaktır.