İşsizlik sigortasının ilginç maliyeti

 

 

 

 

İşsizlik Sigortasında her sigortalı için brüt kazancı üzerinden işveren yüzde 2, işçi yüzde 1 prim ödemekte, devlet de yüzde 1 katkıda bulunmaktadır. Bu sigortadan yapılan başlıca yardım, işsizlik ödeneğidir. İşsiz kalan sigortalıya, prim ödeme gün sayısına göre 180 gün, 240 gün veya 300 gün süreyle asgari ücretin yüzde 80’ine kadar işsizlik ödeneği verilmekte, bu müddet sonunda ihtiyaç duyan işsizlere Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca yardım yapılmaktadır.

İşsizlik ödeneğinden yararlanma süresi, 600 gün çalışıp prim ödemiş olanlar için 180 gün, 900 gün prim ödemiş olanlar için 240 gün, 1080 gün prim ödemiş olanlar için 300 gündür. Sigortalı işsize verilen işsizlik ödeneğinin miktarı, son 4 aylık kazancı üzerinden hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı kadardır; ancak ödenek brüt asgari ücretin yüzde 80’ini geçemez. Ödeneğe, Damga Vergisi hariç vergi ve kesinti uygulanamaz.

2021 yılında, son dört ay asgari ücretle çalışmış olan sigortalı işçiye, Damga Vergisi düşülerek 1.420,14 lira aylık işsizlik ödeneği verilmektedir. Son 4 ay 7.500 lira ücretle çalışmış olan sigortalının alacağı ödenek ise brüt asgari ücretin yüzde 80’i üzerinden 2.840,28 liradır.

2014 yılında 510 bin 943 kişiye işsizlik ödeneği verilmiştir. 2015 yılı Ocak ayında 57 bin 47 sigortalı işsiz kalarak ödenek almaya başlamış, işsizlik ödeneği almakta olan kişi sayısı 321.547 olmuştur. 2015 Şubat ayında 37 bin 223 sigortalı işsiz kalmış, toplam sayı 323 bin 684 olmuştur. 2015 Mart ayında, 38 bin 506 sigortalı işsiz kalmış, ödenek almakta olan kişi sayısı 320 bin 220 olmuştur. 2019 yılı Ocak ayında işsizlik ödeneği almakta olan kişi sayısı 653 bin 925 olmuştur. Ödenek almakta olan kişi sayısı 2019 Aralık’ta 595 bin 782, 2020 yılı Ocak ayında 610 bin 287, Aralık ayında 207 bin 263, 2021 yılı Ocak ayında 216 bin 14, Şubat’ta 204 bin 14, Mart’ta 200 bin 15, Nisan ayında 201 bin 247’dir.

 

 

2002 yılı Mart ayından 30 Nisan 2021’e kadarki yaklaşık 20 yılda 8 milyon 334 bin 449 kişi işsizlik ödeneğinden yararlanmıştır. Bu sürede ödenek almış olanların yıllık ortalaması 410 bin, aylık ortalaması 34 bin, son yıllardaki aylık ortalama yaklaşık 50 bindir.

Ülkemizde 2021 Şubat itibarıyla toplam sigortalı sayısı 22 milyon 444 bin 3, Nisan 2021 itibarıyla kayıtlı işsiz sayısı Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) verilerine göre 2 milyon 910 bin 290’dır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 15 ve yukarı yaştaki işsiz sayısı 4 milyon 511 bindir. Böylece, milyonlarca sigortalı işçi için brüt kazançları üzerinden işverenler ve işçiler tarafından yüzde 3 prim ödenmekte, yüzde 1 devlet katkısı sağlamakta, dolayısıyla işçilik maliyeti artmakta, buna karşılık milyonlarca kayıtlı işsizin her ay 50 bin kadarına bir süre asgari ücretin en fazla yüzde 80’i kadar işsizlik ödeneği verilmektedir.

İşsiz kalan sigortalılara verilen ödeneklerin toplamı 2019 yılında 10.006.403.000 lira, salgın dolayısıyla işten çıkarma yasağı uygulanan 2020 yılında 8.384.775.000 liradır. İşsizlik Sigortasından kısa çalışma ödeneği, Ücret Garanti Fonu desteği, son yıllarda yarım çalışma ödeneği ve nakdî ücret desteği de verilmektedir.

2019 yılında toplam olarak 192 milyon 432 bin lira kısa çalışma ödeneği verilmiş iken 2020 yılında salgın dolayısıyla 27.395.624.000 lira kısa çalışma ödeneği verilmiştir. 2021 yılında Ocak’ta 1.401.567 kişi, Şubat’ta 1.329.490, Mart’ta 1.158.123 kişi, Nisan’da 1.010.401 kişi kısa çalışma ödeneği almıştır.

Ücret Garanti Fonundan 2019 yılında 156.954.000 lira, 2020 yılında 48.665.000 lira ödeme yapılmıştır. 2019 yılında toplam 30.724.000 lira, 2020 yılında 27.448.000 lira yarım çalışma ödeneği verilmiştir. Salgın olan 2020 yılında 2.216.622 kişiye 6.536.049.000 lira nakdî ücret desteği verilmiştir. İşsizlik Sigortası Fonunun gelirleri 2019 yılında 40,4 milyar lira, salgın olan 2020 yılında 38,3 lira olmuştur.

2020 yılında 34 milyar liralık salgın desteği fondan karşılanmış, toplam gider 66,6 milyar lira olmuştur. Önceki yıllarda İşsizlik Sigortası Fonundan GAP’a (Güneydoğu Anadolu Projesi) 11 milyar lira aktarılmıştır.

34 milyar liralık salgın giderine rağmen 2020 yılı sonu itibarıyla İşsizlik Sigortası Fonu varlıkları 103,2 milyar liradır. Salgın desteği ve GAP’a aktarılan miktar olmasaydı İşsizlik Sigortası Fon varlıkları 180 milyar lirayı aşacaktı.

Salgın öncesi 2019 yılında 10 milyar lira dolayında işsizlik sigortası yardımı yapılmasına karşılık bunun 20 katı kadar varlık olması, ayda 50 bin kadar kişiye ödenek verilmesi için milyonlarca işçiden ve işverenlerinden prim ve devletten katkı alınması bizce fevkalade isabetsizdir.

 

 

İşsizlik ödeneği verilmesinde kişinin ihtiyacı olup olmadığına bakılmamakta, başka yeterli geliri olan, dolayısıyla yardıma ihtiyacı olmayanlara da çalışma ve prim şartları mevcutsa ödeme yapılmaktadır. Oysa İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine göre, geçim imkânlarından yoksun kalındığında sosyal güvenlik yardımı yapılması gerekir.

Yardım ihtiyacı olmayan kişilere de işçi, işveren primlerinin yanı sıra devlet katkısıyla ortaya çıkan fondan ödeme yapılması ilginçtir ve insan hakkı olarak öngörülen sosyal güvenliğin kapsamı dışında bir uygulamadır. Devletin, işsizlik sigortasına tabi olmayan, bu sigortaya tabi olup da ödenekten yararlanamayan ve ödenek alma süresinde iş bulamayan muhtaç durumdaki milyonlarca vatandaşa primsiz sistem çerçevesinde destek olma yükümlülüğünün dışında, geçim ihtiyacı olmayanlara yapılan ödemelere katkıda bulunması kesinlikle uygun sayılamaz.

 

 

Bizce, milyonlarca işçinin ürettiği tüm mal ve hizmetlerin maliyetini yükselten, buna karşılık, her ay sadece 50 bin kadar işsize bir süre ödeme sağlayan İşsizlik Sigortası kaldırılmalı, milyonlarca işsize sürekli yardım yapan devlet, bu 50 bin kişiden ihtiyacı olanlara da gerekli desteği sağlamalıdır.