ISFAHAN, NISF-I CİHÂN

1 Aralık 2014 01:00

A -

A +

İran'da gezecek şehir çok. Aralardaki mesafeler de uzun. Kimine tayyare, kimine otobüs, kimine otomobil ile gitmek lâzım.Isfahan, bence İran'ın en güzel şehri. Nısf-ı Cihân (Cihanın Yarısı) diye meşhur. Bir ara Selçukluların merkezi idi. Sultan Melikşah ve veziri Nizâmülmülk'ün kabirleri burada. Tabii bakımsız bir halde. İran'ın hâlâ kullandığı günü güneşe, yılı hicrete göre sayılan Takvim-i Celâlî, Melikşah'ın yâdigârı. Dünyanın en büyük meydanlarından biri Nakş-ı Cihân burada. Şehrin içinden geçen nehir üzerindeki Siesopol (Otuz Gözlü Köprü) ile Floransa'yı andırıyor.

Şiraz, üzümü, eriği ve şairleri ile meşhur. İrem bağları, şimdi botanik bahçesi. Bir ara pâyitaht olmuş. Kerim Han Sarayı'nın eğri burcu dikkat çekiyor. Darius'un şehri Persepolis harabeleri, buraya yakın.

Yezd, Zerdüşt dininin merkezlerinden. Asırlardır yanan mukaddes ateşleri burada. Ölülerini akbabalara tevdi ettikleri Dahme şimdi bomboş. İnkılâptan beri gömüyorlar. Çölün ortasında sıcak bir şehir olduğu için, her evde, rüzgârı alıp eve ve evin mahzenine ileten klima teşkilatı var. Bâdgir deniyor. Böylece dışarıda hararet 35° derecenin üzerinde iken, evin içini 21° dereceye sabitlemişler. Halıları ve ipekli dokumaları enfes. Tarihî şehir, tamamen toprak rengi tuğladan inşa edilmiş. Kervansarayları da otel yapmışlar. Uzaktan getirtilen su, yeraltındaki şebekeyle şehre dağıtılmış. Yezd, dünyanın sayılı su medeniyeti merkezlerinden. Memleketin 4 bir tarafına su ustaları buradan gidermiş. Bir de Müze-i Âb (su müzesi) var.

Meşhed, dinî merkez. Burada 8. İmam Ali Rıza hazretlerinin türbesi var. Bizim Eyüp Sultan gibi. Ama Mescid-i Nebevî'den bile daha büyük. Ha bire de büyüyor. Şiîlerin hac yerlerinden biri. Hacca giden hacı olduğu gibi; Kerbelâ'ya giden, Kerbelâî; buraya gelen de Meşhedî oluyor. Şehrin dışında muayyen yerlerde ziyaretçilerin âdeta ihrama gireceği Mîkat-ı Rıza var. Türbenin vakfı çok zengin. Onlarca şirketi, yüzlerce hademesi, sayısız gayrımenkulü var. Halife Harun Reşid'i kabri de burada, ama yeri belirsiz edilmiş. İmam, buraya onunla gelmişti. Abbasîlerin veliahdı idi; erken vefat etti. İran'ın hemen her şehrinde, halkın rağbet ettiği bir "imamzâde" türbesi vardır.

Meşhed'e yakın Tus, tarihî bir merkez. İmam Gazalî, Ebu Ali Farmedî, Firdevsî türbeleri burada. İlki harabe hâlinde. Sonuncusunun ihtişamına ise diyecek yok. Bistam'da Bayezid Bistamî'nin kabri, İmam Cafer'in oğlunun türbesinde. İlhanlı yapısı. Yakınında Ebu'l-Hasen Harkanî türbesi Selçuklulardan kalma.

İran'da Koka Kola var; ama McDonalds yok. Yemekleri Türklere uygun. Bizim Adana kebaba benzer çello veya cûce dedikleri tavuk, üzeri tepeleme yağsız pirinç. Isfahan'ın büryanîsi meşhur. Yağırt dedikleri ayran, naneli.

Yüksek binaya rastlanmıyor. Binalar betonarme yerine, çelik konstrüksiyon ile iskelesi çatılıp, sarı tuğla ile duvarları örülüyor. Hemen her şehirde hoş parklar nefes aldırıyor. Yollarda sadaka kutuları var. İstasyon gibi umumi yerlerde telefon şarjı için bedava prizler. Helâlar alaturka. Taharet musluğundan sıcak su akıyor. Evlerde, merkezî sıcak su var. Sabun, umumi bir hazneden bütün sabunluklara geliyor.

İranlılar cana yakın, yardımsever. Yol sorsanız, dil bilmiyor, ama uzun uzun şiir gibi bir Farsça ile cevap veriyor. Mamafih Tahran ve Meşhed'de Türkçe bilen çok. Halkın yarısı zaten Azerî. Aşağılara indikçe, Şiraz, Isfahan'da ne Türkçe var, ne İngilizce. Ne de olsa dilimizde Farsça kelime çok, güzelce anlaşıyoruz. Kavga eden kimseye rastlanmıyor. Emniyet problemi yok. Neredeyse hiç polis görmüyorsunuz. AVM yok, ama küçük esnaf bol. Kredi kartı geçmiyor. Taksiden otele, pazarlık payı yüksek. İran bizim 80'leri yaşıyormuş gibi geliyor, ama yine de muayyen bir refah seviyesine sahip.

Câmilerin hemen hepsi Selçuklu tarzında. Avlulu, dört eyvanlı. Mavi çiniler. Yekpare mermer mihrab. İmamın yeri, cemaatten yarım metre aşağıda. İran'da din ulularının yanına gömülmek maddî güç isteyen bir imtiyaz. Kabirler, yer seviyesinde, üzerine basılıp geçiliyor...

Isfahan'ın gece manzarası da nefis Siesopol Köprüsü