65 yaş ve engelli aylığına hak kazanmada muhtaçlık sınırı artırıldı -1-

Öncelikle Okurlarımızın mübarek Ramazan Bayramını tebrik ediyorum.

Ülkemizde 65 yaşından büyük yoksul ve muhtaç kişilere maaş ödenmesiyle ilgili ilk ciddi adım, 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun ile atılmıştır. Daha sonra Sayın Başbakanımızın engelli vatandaşlarımızın hayatını kolaylaştıracak düzenlemelere öncelik tanımasıyla engelli vatandaşlarımıza da 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanarak kimsesiz, 65 yaşını doldurmuş veya engelli Türk vatandaşlarına yardım eli uzatılmıştır.

Yaklaşık olarak 40 yıllık süre içinde Kanunun uygulanmasına ilişkin olarak birçok yönetmelik değişikliği yapılmış, nitekim son olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca 25 Ocak 2013 tarihinde yeni bir yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmelik ile 2022 sayılı Kanuna göre bağlanacak aylıklarda muhtaçlığın tespiti için kullanılan yöntem değiştirilmiş ve gelire ilave olarak harcamalar muhtaçlığın tespitinde dikkate alınmaya başlamıştır.

Bir yandan muhtaçlık sınırı düşük tutulurken diğer taraftan muhtaçlığın tespiti için giderlerin dikkate alınacak olması ve giderler hesaplanırken çevreden yapılan yardımlar göz ardı edilerek kişi başına düşen gelirin hesaplanması bu yardımlardan yararlanacak kişilerin sayısının hızla düşmesine ve 2022 sayılı Kanun kapsamının daralmasına sebep olmuştur.

Daha önce bu köşeden konuya ilişkin olarak eleştiri getirirken getirilirken ne yapılması gerektiğine dair tespitlerde de bulunarak yapılacak yasal düzenleme ile 2022 sayılı Kanuna göre bağlanacak aylıklarda muhtaçlık sınırının makul sayılabilecek bir seviyeye çıkarılmasını önermiştim. Nitekim bu önerim yasa koyucu tarafından karşılık bulmuş ve 12.07.2013 tarih ve 6495 sayılı Kanun ile 2022 sayılı Kanun kapsamında bağlanacak aylıklarda muhtaçlık sınırı kısmen makul sayılabilecek seviyeye yükseltilmiştir.

65 YAŞ VE ENGELLİ 

AYLIĞI İÇİN KİMLER MUHTAÇ SAYILIYOR

65 Yaş ve Engelli Aylığına başvuranların muhtaçlık tespiti "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine" (ADNKS) kayıtlı oldukları adreslerin bağlı olduğu il veya ilçe Sosyal Yardımlaşma Vakıfları tarafından tespit edilir.  2022 sayılı Kanuna göre muhtaç olmak şartı ile 65 yaşını doldurmuş yaşlılar, 18 yaşından büyük engelliler ve kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını doldurmamış engelli yakını bulunan Türk vatandaşlarına aylık bağlanır.

Kanunda kimlerin muhtaç sayılacağına yer verilmemiştir. Ancak 2022 sayılı Kanunun 6495 sayılı Kanun ile değişik 1. maddesinin 2. fıkrasında ve 2. maddesinin 3. fıkrasında "...her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3'ünden fazla olanlar ile aynı tutardan fazla gelir sağlaması mümkün olan kimseler muhtaç kabul edilemez ve kendilerine aylık bağlanamaz" denerek aynı zamanda muhtaçlığın sınırı belirlenmiştir.

Düzenlemeden de anlaşılacağı üzere muhtaçlık sınırı belirlenirken asgari ücretin net tutarı esas alınmıştır. Yine kişi başına düşen geliri asgari ücretin netinin 1/3'ünden fazla olanlar muhtaç sayılmamaktadır. Düzenlemenin yürürlük tarihi 2 Ağustos 2013 olarak öngörüldüğünden bu tarihten itibaren (02.08.2013 ila 31.12.2003 devresi için) 243,43 TL'nin altında geliri olanlar muhtaç sayılırken (Net asgari ücret 730,28/3=243,43)  aylık ortalama geliri bu miktardan fazla olanlar muhtaç sayılmayıp kendilerine aylık bağlanmayacaktır. İlk bakışta muhtaçlık sınırı çok düşük gibi görünse de eski uygulamaya devam edilseydi bu rakamın 124,40 TL olacaktı. (1620x0.076791=124,40) Oysa yapılan değişiklik sonrası muhtaçlık sınırı neredeyse iki katına çıkarılmıştır.

AYLIK MİKTARI NASIL HESAPLANIYOR?

2 Ağustos 2013 tarihinden önce, 2022 sayılı Kanuna göre bağlanan aylıkların hesaplanmasında kullanılan gösterge rakamları Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunları ile belirlenmekteydi. Nitekim 01 Ocak 2013 tarihi itibariyle 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlananlar için uygulanacak gösterge rakamı 1620 olarak belirlenmişti. Bu gösterge rakamı ile gösterge rakamlarının aylık tutarlara çevrilmesinde uygulanacak aylık katsayısının çarpılması sonucu 65 yaşını dolduran muhtaçların aylık miktarı hesaplanmaktaydı. %40 ila 69 arasında engelli olanlara hesaplanan bu miktarın %200'ü tutarında, %70 ve üzeri engelli olanlara %300'ü tutarında aylık ödenmekteydi.

Yapılan değişiklik sonrası her grup için gösterge rakamları kanunda ayrı ayrı gösterilmiştir. Şöyle ki: Gösterge rakamları, başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde engelli olanlar için (%70 ve üzeri engelli olanlar) 4860, engelliler için (%40 ila %69 arasında engelli olanlar) 3240 ve 18 yaşından küçük engelli yakını bulunanlar için 3240 olarak belirlenmiştir. Esas itibariyle gösterge rakamlarının, 1620 gösterge rakamının 2 katı ve 3 katı olarak belirlenmesi ile daha önceki uygulamada olduğu gibi gösterge rakamı ile aylık katsayısının çarpılması sonucu bulunan tutarının % 200'ünün ve % 300'ünün ödenmesi arasında bir fark bulunmamaktadır. Bu nedenle gösterge rakamlarında değişiklikler yapılsa da ödenecek aylık miktarlarında bir artış olmayacaktır.