Kredi kartı alacaksanız önce 'ehliyetiniz' olmalı

Hem kullanımı, hem kullancı sayısı her geçen gün artan kredi kartı, doğru kullanıldığında kayıtlı ekonominin çaresi, yanlış kullanıldığında ise yuvalar yıkan bir araç haline geliyor. Finansal okuryazarlık konusunda çalışmalar yapan ekonomist Özlem Denizmen, yazdığı kitabıyla tüketiciye yol gösteriyor. Denizmen ile kitabını ve kredi kartlarını nasıl kullanmak gerektiğine dair ipuçlarını konuştuk.

Kredi kartları, aile bütçesi, finans okuryazarlığı gibi insanları düşündüren hatta korkutan konularda, onları güldürebilmek zor olmalı?
Bizim özümüz; çocukluğumuz, neşeli olmak. Çocukluk zamanlarındaki huzura kavuşabilmesi için, insanın temel sorunlarını çözmesi lazım. Hayatımız bir trense, onun vagonları var. Bu da finansal vagon. Bu vagondaki sorunları çözebilelim ki evimize huzur gelsin, tren gidebilsin. İnsan bunu severek anlatınca, zor olmuyor. Kredi kartı borçlusunun neden borçlu olduğunu anlaması lazım.

Neden borçlanıyorlar? Harcamaya motive eden faktörler neler?
Ben borcu, diş ağrısına benzetiyorum. Köküne inip kanal tedavisi yapmadan sonuç alamıyorsunuz. Ağrı yine geliyor. Özünde üç temel sebep var. Bunlardan birincisi, geçim. Para yetmiyor. Para yetmediği için kredi kartını finansman aracı olarak kullanıp her ay oradan nakde yükleniyorsunuz. İkincisine 'ödünç hayatlar' diyorum ben. Bizim olmayan paraları, tanımadığımız insanları etkilemek için kullanıyoruz. Bunu özellikle genç kızlarımız ve erkeklerimiz yaşıyor. Geçen kış bir bankadayım. Bir cip durdu, kürklü bir kadın indi. Banka müdürü dedi ki: "Bakın Özlem Hanım, borçlarını ötelemeye geliyorlar." Gelirlerinin o kadar üzerinde yaşıyorlar ki! Varsa harcayalım; ama yokken, varmış gibi harcamak temel sorunlardan birisi. Üçüncüsü, bilinçsiz kullanım. Mesela nakit avans çekiyor. Onun günlük işleyen faizi var. Bunu bilmiyor.

Sizin de kredi kartı borcu tecrübeniz var mı?
Olmaz mı? (Gülüyor) ABD'de okurken yaşadım. 1993 yılıydı. Orada üniversite zamanında kredi kartınızı alıyorsunuz. Ben ödünç hayat peşinde olmadım; ama bilinçsizlerdendim. Kendime elbise alıyordum genellikle. Asgarisini ödüyordum. Ta ki bana yardımcı olan aile, "Asgarisini ödemekle kredi kartı borcu bitmez." diyene kadar. "Ya her ay kapatacaksın, ya kullanmayacaksın!" O gün bugündür, her ay kredi kartımı düzenli kapatıyorum.

Kaç kredi kartınız var?
2.

Limitleri neye göre belirliyorsunuz, ya da belirlemeliyiz?
Bu biraz size de bağlı. Ama gelirinizin 10 katıysa, orada sorun var! İnsan kendini kredi kartı limiti kadar zengin hissediyor. Gerçi baktığımızda Türkiye'de insanlar kredi kartları limiti dahilinde harcıyorlar. Ben özellikle para biriktirmek istediğim zamanlar düşürüyorum. Kredi kartıyla bütçe de yapabilirsiniz.

Nasıl?
Yaptığınız her harcamayı kredi kartıyla yapacaksınız. Ben bir ay yaşadım mesela. Hiç nakit kullanmadım. Takside zorlandım. Garsonlara bahşiş bırakamıyorsunuz. Otoparklarda ve taksi ücretlerinde zorlanıyorsunuz. Almanya'da bir arabada kart geçmediği için mahsur kaldım! (Gülüyor) Mesela bir ay da hiç kredi kartı kullanmadım! Nakitle gezdim. ATM'ye git git bitmiyor! Elinizde nakit paranız varken, harcamaya kıyamıyorsunuz.

nbsp;

BU YOLA BAŞ KOYDULAR
Özlem Denizmen... ABD'de yaşadığı dönemde kredi kartıyla sürekli alışveriş yapıp asgarisini ödüyormuş. Ta ki birisi ona, "Asgarisini ödersen borç bitmez" deyinceye kadar. Bilinçlenme başladıktan sonra bunu herkese anlatmayı koymuş kafasına. Şimdi Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği'nde, bu konuda mücadele veriyor. Merkez Bankası eski başkanı ve Cumhurbaşkanlığı Danışmanı Durmuş Yılmaz, Katılım Bankacılığı Genel? nbsp; nbsp; nbsp;Sekreteri Osman Akyüz, Price Water House'un kurucusu Cansen?Başaran Danışma Kurulu Üyeleri. Denizmen, bu güçlü ekiple, baş koydukları bu yolda yaşadıklarını ve tavsiyelerini arkadaşımız Fatih Vural'a anlattı. nbsp;

ANLATARAK BAŞLADIM
Anneannem anlayınca "Tamam bu iş" dedim

İnsanlar sizden ne zaman yardım istemeye başladılar? nbsp;
ABD'den Türkiye'ye döndükten sonra, çalıştığım kurumun sahibi Ferit Şahenk Bey'e, "Bu topraklara hayırlı bir şey yapmak istiyorum." dedim. O da "Yürü Özlem." dedi. Çevremdeki insanlar sürekli soruyordu, "Para biriktiremiyorum, evi mi satsam, ne alsam?" diye. Kendimi sürekli yardım eder halde buldum. Finansal okuryazarlık çalışması da dört sene önce başladı. Hemen kurumları ziyarete başladım. Merkez Bankası, Sermaye Piyasası, Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu, bakanlıklar, kredi kartıyla ilgili kurumlar… "Neyi nasıl yapıyorsanız bana anlatın, ben de bunu basit şekilde halkımıza anlatmaya çalışacağım." dedim. Çok destek oldular. Ekibimle beraber nasıl anlatacağımızı düşünmeye başladık. Annemin komşularını, rahmetli anneannemi gezip onlara anlatıyordum önce. O "Anladım yavrum." dediğinde, "Tamam, oldu." diyordum.

Şikayet çok ama kullanım artıyor
Türkiye'de banka ve müşteri arasında büyük bir kopukluk var. Bankalar da bunu lehlerine kullanıyor. Kredi kartı faizini, aidatını ekstrenizde öğreniyorsunuz. Geçtiğimiz ay da 12 bankanın kendi aralarında buluşup faiz belirledikleri ortaya çıktı. 56 milyon kredi kartı, 100 milyon banka kartı var. Çok şikâyet var; ama çok da işlem var. Türkiye'deki, dünyanın en iyi ve en sağlam bankacılık sektörlerinden birisi. Çok iyi denetleniyor. İçimiz rahat olsun. Para kazanmalarına gelince… Halkımızı bilinçlendirmek de onların yapması gereken bir konu halini aldı. Tüketici artık bilinçli. Bilmek istiyor ve talep ediyor. Benim ilgilendiğim, Ayşe'nin bir ürün aldığında o ürünün bir ehliyetini almak. Kredi kartı diye bir ürün var. Bunun ehliyetini alalım. Ha, bunun ehliyeti nerede veriliyor? Bu kitapta! Bu kitabı oku, arkasında test de var. Onu da geçersen, ehliyeti alıyorsun. (Gülüyor) Kredi kartı herkes için değil. İhtiyacınız yoksa almayın.

Ödünç hayatlar bunlar
Kart?borcunu kapatmak için evini satanlar var. Durumu biraz düzelince, tekrar kart kullanıyor. Bu korkusuzluk neden?
Samimiyetsizlikten! Karı-koca birbirine samimi değil!

Nasıl samimi değil?
Ödünç hayat olayı! Kadın ya da erkek durumu kabul etmek istemiyor ya da geçinemiyor. Geçen kuruyemişçide biriyle karşılaştım, kuruyemiş için dahi kredi kartı kullandığını söyleyip, "Nasıl döndüreceğimizi bilemiyoruz." diyor. "Bir yerlerden kessen?" dediğimde, "Kesecek yer yok." diye cevapladı. "Sigarayı bırak." dedim. Çocukların yemesinden bahsediyoruz. Bunun önüne geçen bir şey yok! Bıraktığı anda 310 lira kazanacak ve istediği meyveyi, kuruyemişi alır.

Hayatını küçültmek insanımıza zor mu geliyor? Kriz psikolojisine adapte olamıyor muyuz?
Türkiye iyi bir durumda. Ülke zenginleşiyorsa, ben de bundan nemalanmak istiyorum. 60 yaşındaki bir insana, tuvalet temizlemek çok ağır gelir; ama 30 yaşındaysan ve paran yoksa bunu yaparsın. Geçen gün bir restoranda, tuvalet kapısında kadınla konuşmaya başladım. 3 çocuğu varmış. Akşamları orada çalışıyormuş, ek gelir için. O parayla çocukları okutuyor. nbsp; nbsp;

Kredi kartları, şehir hayatının boğuculuğundan kurtulmanın nbsp;bir yolu. nbsp;İnsanların bu 'kaçma' arzusu neden?
Hepimizin bir tatmin olma arayışı var. En iyi arabanın, ayakkabının sonu yok. Tüketim kanımıza işledi. Her şeyi tüketmek istiyoruz. Hızlı yaşıyoruz ve bu hız, ruhi olarak kaldırabileceğimizin çok üzerinde. Hedefle yaşamayı ben çok önemsiyorum. nbsp;Sizi tatmin eden bir amacınız olmalı. Bir amacınız olduğunda daha az kaçmak istiyorsunuz. nbsp;