İşsizliğe, cari açığa, ihracata ilaç gibi fabrika

Yücel Koç
MARDİN

Türkiye’nin son dönemde yerli ve millî üretimi geliştirmek, ithalatı azaltmak, böylece cari açığı düşürmek ve dolara olan bağımlılığı bitirmek üzere attığı adımlar netice vermeye başladı. İşte bu yatırımlardan biri olan Eti Bakır Mazıdağı Tesisleri, Cengiz Holding tarafından Mardin’de hayata geçirildi.

5 ANA FABRİKA, 17 TESİS
Tesislerin yıl sonunda tam kapasiteyle hizmete gireceğini belirten Cengiz Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz “Buradaki Eti Bakır AŞ Mazıdağı Fosfat Tesisleri, 2011 yılında Cengiz Holding bünyesine katıldı. Biz özelleştirmeden devraldığımızda, burada sadece faaliyette olmayan fosfat madeni tesisleri vardı. Hem bu bölgeyi hem ülkemizi kalkındırmak için çalıştık, sadece bu proje için toplam yatırım miktarımız 1,2 milyar doları geçti. Ve bugün devreye alma aşamasında olan, Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesislerini kurduk. 1 milyon 580 bin metrekarelik bir alanda, 5 ana fabrika, 17 yardımcı tesisten oluşuyor. Bildiğiniz üzere Mardin, işsizlik oranının en yüksek olduğu ilimiz. Süresiz istihdam oluşturacak bu sanayi yatırımımızın, hem bu meseleye önemli ölçüde çözüm getireceğini umuyoruz, hem de bizim dışımızdaki şirketlere öncülük yapmasını temenni ediyoruz. Bu gördüğünüz tesis, entegre çalışma anlamında dünyadaki sayılı tesislerden biri. En son teknoloji kullanılıyor” dedi.

KOBALT ÜSSÜ OLACAK
Mardin Entegre tesislerinde akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayar ve elektrikli arabalar gibi birçok teknoloji ürününü çalıştıran bataryaların ana maddelerinden kobaltın üretimi de gerçekleştirilecek. Mehmet Cengiz, “Bildiğiniz gibi elektrikli araçlara küresel talebin artması, akıllı telefon üreten şirketlerin kobalta yatırım yapacağını açıklaması, bu ürünün ne kadar önemli bir maden olduğunu gösteriyor. Geleceğin metali kobalt. Tonu 75 bin dolar civarında olan kobalt üretimi, geçen yıl yüzde 1 azalarak 110 bin ton olarak gerçekleşti. Tesislerimiz üretime başladığında, dünyanın sayılı kobalt üreticileri arasında da yer alacağız. Kobalt, ayrıca otomobillerde hava yastıkları yapımında, çelik kuşaklı radyal lastik yapımında, enerji türbin kanatlarında, diş protezinde ve özel çeliklerin yapımında kullanılmaktadır. Yerli otomobilini yapmaya hazırlanan Türkiye, kobalt ile ilgili sıkıntı yaşamayacak” diyerek, bu yatırımın stratejik yönünü vurguladı.

YÜZDE 90 YERLİ
Tesis bünyesindeki gübre fabrikası da, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin en büyük özel sektör yatırımı olarak öne çıkıyor. Mehmet Cengiz, “Aynı zamanda bu tesis, Türkiye’de ham maddeleri aynı yerde üretilen tek gübre tesisi olacak. Yüzde 90’ını yurt içinden sağlayacağız. Tesis, ihtiyacı olan elektriği de kendisi üretecek. Fabrika, ilk etapta Türkiye’deki gübre pazarının yüzde 20’sine sahip olacak” ifadelerini kullandı.

25 bin kişi işsizlikten kurtulacak
Mardin’deki fabrikanın inşaat aşamasında 5 bin kişi görev aldı. 22 ülkeden 285 mühendis, Mazıdağı’nda Türklerle birlikte çalıştı. İşletme aşamasında bin 500 kişinin doğrudan istihdam edileceği tesis, 5 bin kişinin geçimini sağlayacak. Fabrikanın kurulmasıyla bölgede oluşacak ekosistemle ise, 25 bin kişi işsizlik derdinden kurtulacak. 800 bin nüfusu olan Mardin’de 200 bin kişi, 18 yaş üstünde... Bölge işsizlik oranı şu anda yüzde 25... Bu yatırım, bölgede işsizliği de önemli ölçüde azaltacak.

620 milyon dolarlık ithalata son
Mazıdağı Fosfat ve Gübre Fabrikası, bölgenin tek gübre fabrikası olma özelliğini taşıyacak ve Harran Ovası ile GAP’ın gübre ihtiyacının tamamını karşılayacak. Türkiye, gübre üretiminde kullanılan ham maddede yüzde 95 oranında dışa bağımlıyken; Mazıdağı Fabrikası, yılda 350 milyon dolarlık gübre ithalatının önüne geçecek. Tesis, aynı zamanda 270 milyon dolarlık metal ithalatının da önüne geçecek. Fabrika tamamlandığında, 500 bin ton DAP denilen özel gübre veya fosfatlı gübre türevleri üretilecek.

Ne kadar atık varsa hepsi dönüşecek
Mardin’deki Eti Bakır AŞ Tesisleri, entegre bir fabrika olması bakımından da farklı bir özelliğe sahip. Eti Bakır tarafından Kastamonu Küre’de üretilen ve gübre yapımında da kullanılan pirit, Mardin’deki tesislere götürülecek. Gübre için gerekli olan diğer bir hammadde ise fosfat... Bu da Mazıdağı’ndan elde ediliyor. Mehmet Cengiz “Gübre tesisleri için önümüzde 2 alternatif vardı. Samsun’da geniş bir alan üzerine kurulu tesislerimize gerekli yatırımı yapabilir, fosfatı da Mardin’den Samsun’a taşıyabilirdik. Ancak biz ikincisini seçtik. Küre’den pirit cevherini buraya taşıyarak, üretimi Mazıdağı’nda yapacak projeyi hayata geçirdik. Küre’de ne kadar atık varsa, hepsini buraya getirip, işleyeceğiz. Hiçbiri zayi olmayacak” dedi.
Cengiz’in verdiği bilgilere göre; pirit, doğada genelde bakır cevheri ile beraber bulunan, içinde büyük ölçüde kükürt ve demir, az miktarda da çinko, bakır gibi değerli madenlerden oluşan bir cevher... Bugüne kadar içindeki kükürt özelliğinden dolayı, sülfürik asit üretiminde kullanılmış. Ancak son yıllarda özellikle petrol rafinerilerinde tercih edilmemesi nedeniyle, değerli bir atık hâlini almış. İşte bu atıklar, çeşitli işlemlerin ardından hammadde olabiliyor. Diğer yandan fosfat madeninden çıkarılan fosfat kayası, sülfürik asit ile karıştırılarak zenginleştirildikten sonra “fosforik asit” hâline gelecek. Bütün bu maddelerin amonyak ve amonyum sülfat ile karıştırılması neticesinde, gübre üretimi gerçekleşecek.