Sırlı ressamın izinde bir İngiliz sanatçı

MURAT ÖZTEKİN

Topkapı Sarayı oldukça sıra dışı sanat eserlerini barındırıyor ama belki de en enteresan olanları “Mehmed Siyah Kalem” imzalı minyatürler… Eserlerinde imza olarak kullandığı  “Mehmed Siyah Kalem” adıyla tanınan ve 14. asır ila 15. asırda Maveraünnehir’de yaşadığı düşünülen ressamın kim olduğu tam olarak bilinmiyor. Türk minyatürlerinden farklı olan sanatçının eserlerinde, tüyler ürpertecek şeyler yer alıyor! Gündelik hayattan enstantanelerin ve Yesevi dervişlerinin yanı sıra cinler gibi tabiatüstü mahluklar da tasvir ediliyor sırlı ressamın eserlerinde...

Şu an Topkapı Sarayı Hazine Dairesinde muhafaza edilen minyatürlerin kıymeti son yıllarda daha iyi anlaşıldı, eserler sergilerle Avrupa’ya taşındı. İngiliz sanatçı Richard Bartle da gizemli ressamın eserlerinin büyüsüne bu sergilerden birinde kapıldı. Geçtiğimiz yıllarda Mehmed Siyah Kalem’in izinden gittiği resimleriyle ‘Bir Göçebe Masalı’ isimli sergiye imza atan İngiliz sanatçı, ‘Şeytan Tüyü’ (Luck of the Devil) sergisiyle bir defa daha 14. asır minyatür ressamının çalışmalarından yola çıkıyor. 13 Haziran’da ‘halka sanat projesi’nde kapılarını sanatseverlere açacak olan sergide, Mehmed Siyah Kalem’in tabiatüstü varlıklarından ilham alınarak yapılmış eserler yer alacak. Biz de serginin hikâyesini Richard Bartle’a sorduk...

LONDRA’DA BÜYÜLENDİM

Gizemli sanatkâr Mehmed Siyah Kalem’in eserleriyle ilk defa 2005 yılında Londra’da açılan bir sergide tanıştığını söyleyen Bartle “Aydınlatılmış el yazmaları arasında yer alan Siyah Kalem eserleri, eşsiz bir dünya görüşüne sahip birinin çalışmaları olarak göze çarpıyordu. Eserler beni o zaman büyüledi ve yıllarca aklımdan çıkmadı” diyor. İlk defa 15 sene evvel Türkiye’de ikamet etmeye başlayan ve buradaki kültüre âşık olduğunu söyleyen Bartle, sahafta Mehmed Siyah Kalem’in hakkında yazılmış bir kitabı bulduktan sonra onun eserlerini yorumlamaya başlamış. Sanatçı bunu şöyle anlatıyor: Onun eserleri kendine has bir tuhaflık ve mizah anlayışıyla maziye açılan benzersiz bir pencere gibiydi... Siyah Kalem minyatürleri, benim için modern bir şehri ve benzerlikleri gördüğüm bir aynaydı.

SİYAH KALEMİ YANSITTIM

Daha önce Mehmed Siyah Kalem’in sosyal gözlemlerini yorumladığını söyleyen Bartle “Açılacak olan ikinci sergimde tamamen Siyah Kalem’in 15 tabiatüstü canlı çalışmasına odaklandım. Önce onun karakterlerinin hayal gücünden ilham aldım ama daha derinlere indiğimde eserleri ahlaki masallar olarak görmeye başladım. Siyah Kalem’in mizahını da kendi eserlerimde ve hikâyelerimde korumaya çalıştım. Kullandığım teknikler de Siyah Kalem’in eserleriyle keşfettiğim izleri yansıttı. Mesela sokakta bulduğum bir tarağı resim çalışmalarımda kullandım. Ayrıca sokak sanatı tekniklerinden ve şehirde gördüğüm mimari formlardan faydalandım” şeklinde konuşuyor.

Yavuz Sultan Selim getirdi

Çaldıran Savaşı sonrasında Yavuz Sultan Selim tarafından İstanbul'a getirilen 'Siyah Kalem' minyatürleri, göçleri ve tabiatüstü varlıkları tasvir ediyor. Bazılarında 'Mehmed Siyah Kalem' yazsa da eserleri kimin yaptığı muamma... 

SİYAH KALEM'İ NE KADAR AZ TANISAK O KADAR İYİ!

"Mehmed Siyah Kalem” hakkında çok az şey bildiğimizi İngiliz sanatçı Richard Bartle’a hatırlattığımda bana şu cevabı veriyor: Doğrusu Siyah Kalem hakkında çok fazla şey öğrenmek istemiyorum. Gerçekten tarihte “hayalî” olarak var olan bir şeyi tam olarak anlarsanız, çoğu zaman kendi hayal gücünüzü mahvedebilirsiniz. Ben de Siyah Kalem hakkında saf olmayı, bilmemeyi tercih ediyorum. Onun kim olduğunu hayal etmeyi ve kendi sanat çalışmalarını kendi hayal gücümle meydana getirmeyi yeğliyorum.