Kanser ilacında Türk imzası

ZİYNETİ KOCABIYIK

Türkiye’de geliştirilen ilk kanser ilacı insanlarda denenmek için gün sayıyor. Boğaziçi Üniversitesi Kimya Bölümü Başkanı Prof. Dr. Rana Sanyal yönetimindeki araştırma ekibinin geliştirdiği molekül “Türkiye’den sıfırdan geliştirilen ilk ilaç molekülü” olma özelliğini taşıyor. Sağlık Bakanlığı’ndan molekülü insanlarda denemek için onay alan Prof. Dr. Sanyal “Henüz yolun başındayız ancak iyi bir sonuç alacağımıza inanıyorum. Bu bir hedefli kemoterapi ajanı. Kendi türünün ilklerinden. Dünyada bizden başka bir iki tane çalışma var ama henüz böyle bir ilaç yok” dedi. İlaç hâline geldiğinde kan kanserleri dışındaki organ tümörlerinde kullanılması hedeflenen molekül, kanser tedavisinde önemli bir yeniliğe imza atacak.
Kimya mühendisi olan Prof. Dr. Rana Sanyal, aynı zamanda Türkiye’nin potansiyeline inanan bir bilim kadını. Boğaziçi Üniversitesini bitirdikten sonra Boston Üniversitesinde doktora yapmaya gitmiş. Daha sonra dünyanın önde gelen biyoteknolojik ilaç şirketi Amgen den teklif almış bu firmada kanser ilaçları üzerine çalışmış. On senelik çalışma hayatı boyunca onkoloji alanında uzmanlaşan Prof. Dr. Sanyal, ilaç geliştirme konusundaki birikimlerini değerlendirmek için 2004 yılında Türkiye’ye dönmüş. 2009 yılında molekül üzerine çalışmaya başlayan Prof. Dr. Sanyal, 2017 yılında molekülü bulmuş… İlacın kod adı RS 139… Prof. Dr. Sanyal ilk ilaç adayımızın serüvenini anlattı.

¥ Şu anda geliştirdiğiniz ilaç hangi kanserlerde etkili olacak?

Henüz ilaç adayı demeyi tercih ediyoruz. İnsanda denemelerine başlanmadığı için belli bir alana odaklanmak çok kolay değil şu anda. İnsanda denemeleri çok geniş bir spektrumda başlayacak. Tedavi alanı bu çalışmaların sonuçlarına göre şekillenecek. 

¥ Bu bir kemoterapi mi yoksa hedefli bir ajan mı?

Aslında ikisi de doğru. Hedefli bir kemoterapi ajanı.

¥ Benzeri var mı?

Piyasada şu anda bu ilacın, piyasaya çıkmış bir benzeri yok ama klinik aşamada dünya çapında bizden daha önde olan Faz-1, Faz-2 aşamalarında devam eden ilaç çalışmaları olduğunu biliyoruz.

¥ Dünyadaki çalışmalar hangi kanserler üzerinde sürdürülüyor?

Ağırlıklı olarak katı tümörler dediğimiz genel bir başlık üzerinde çalışılıyor. Yani kan kanserleri değil de bunun dışındaki organ kanserlerinin büyük bir bölümünü kapsayacak çalışmalar aslında.

¥ Molekülün insan çalışmaları ne zaman başlayacak?

Bununla ilgili olarak şu anda devam eden süreçler tamamen aslında bizim dışımızdaki süreçler olduğu için belirli bir zaman veremiyorum. İlgili kurumlara başvurularımızı yaptık. Biz hazırız ama bazı onayları bekliyoruz.

¥ Molekül ümit veriyor mu?

İlaç keşfi, çok zor, içinde büyük bir risk barındıran bir çalışma. Belli bir aşamaya gelen ilaçlarla ilgili olarak heyecanlanıyoruz tabii ki. İlk defa Türkiye’de geliştirilen bir molekül insanda deneme aşamasına kadar geldi. Bu bile çok büyük bir başarı bizim için. Ama hâlâ çok büyük bir risk taşıyor. Her bir klinik çalışma fazı, birçok ilacın elendiği süreçler. Bizim ümidimiz çok yüksek, inanıyoruz ama bu işin tabiatı gereği de gerçekten yüksek bir risk var. 

KOD ADI: RS 139

¥ Bu ilaç kanser alanındaki ilk molekülümüz mü? Adı nedir?
Sadece kanserde değil, bütün geliştirme fazları Türkiye’de gerçekleşmiş başka hiçbir molekülümüz ya da şu ana kadar piyasaya çıkmış ilacımız yok. Henüz adı yok.
RS 139 diyoruz.

¥ Başka moleküller geliyor mu?
Araştırmaları süren  toplam beş aday molekülümüz var. Sadece onkoloji ve organ tümörleri üzerine çalışıyoruz. Önde giden adayımız RS 139. Ancak arkadan
gelenlerde de gerçekten ümit vadeden, daha iyi olduğunu düşündüğümüz moleküller. 

BU İLAÇ İÇİN AMERİKA'DAN TÜRKİYE'YE GELDİ
Prof. Dr. Rana Sanyal, Amerika’da ilaç keşfi konusunda edindiği bilgileri, Türkiye’nin yerli ve millî ilacını geliştirmek için kullanıyor. İlaç endüstrisinde 10 yıl boyunca kanser ilaçları ilgili çalışan Prof. Dr. Sanyal, kendi molekülünü keşfetmeyi düşündüğü ilk anda Türkiye’ye döndü. Boğaziçi Üniversitesinde kendi adına açtığı laboratuvarda Türkiye’nin gururu olacak işlere imza attı.

HEM HEDEFLİ TEDAVİ HEM DE KEMOTERAPİ

¥ Üzerinde çalıştığınız molekülü, mevcut tedavilerden ayıran özellikler neler?  
Geliştirmeye çalıştığımız hedefli kemoterapinin özelliği yan etkisinin düşük olması. İlacın hastaya zararını azaltıp yüksek doz vererek etkinliğini artırmaya çalışıyoruz. Kemoterapi ajanlarının genel olarak tümörü çok iyi öldürdüğünü zaten biliyoruz. Ancak tümörle birlikte sağlıklı hücreleri de öldürüyor. Yan etkileri sebebiyle ilacı vermeye devam edemediğiniz için tümör büyümeye devam ediyor. Şu anda yapmaya çalıştığımız şey; bu sitotoksik ajanı tümöre hedeflemeyi başarmak, bunun için molekülü sadece tümörün içine ulaştıran taşıyıcılar kullanıyoruz.

¥ Önünde hangi aşamalar var?
Şu anda preklinik süreci tamamladık. İnsanda denenmeye başlaması için belli bir kalitede üretilmesi gerekiyor. Bu üretim aşaması devam ediyor. Aynı zamanda da hastanelerle koordinasyonun sağlanıp bir protokol kapsamında çalışmaların başlaması gerekiyor. Bu klinik faza geçiş olacak. Klinikte Faz-1, Faz-2, Faz-3 gibi adımlar var. Faz-3, ilacın insana bir zararının olmadığının görüldüğü aşama. Onkolojide bazı ilaçlar bu aşamada da kullanılmaya başlıyor.

¥ Boğaziçi Üniversitesinde mi geliştirildi bu?
Başlangıç temel aldığı çalışmalar geliştirme süreçleri Boğaziçi Üniversitesinde başladı. Sonrasında 2015 yılında kardeşimle birlikte kendi şirketimizi kurduk. RS Research, Rana ve Sena isimlerinin baş harflerinden oluşuyor.  Bir üniversite-sanayi iş birliği projesi bu. Çalışmalarımızı 2015’ten beri bu şirketin bünyesinde sürdürüyoruz.