Dünya, çığır açan kara delik keşfinin arkasındaki Türk bilim insanını konuşuyor
TEKNOLOJİ Haberleri / New York Times
Event Horizon Teleskobu bir kez daha görülemeyeni gördü. Gökbilimciler, içinde bulunduğumuz Samanyolu Galaksisi’nin merkezindeki karanlık ve toz perdesini aşarak yıllardır peşinde koştukları süper kütleli kara deliğin görüntüsünü yakalamayı başardı.
12 Mayıs Perşembe günü bilim tarihine geçen bir ana tanıklık ettik. Washington dahil olmak üzere dünyanın farklı noktalarında eş zamanlı olarak düzenlenen altı basın toplantısı ile bilim insanları tarihi bir kara delik keşfini duyurdu. Gökbilimciler, yıllardır araştırdıkları Sagittarius A* isimli kara deliğin görüntüsünü ilk kez yakalamıştı.
Çalışmaya, toplantıda konuşan Türk bilim insanı damgasını vurdu. Arizona Üniversitesinden Feryal Özel, kara deliği ‘galaksimizin merkezindeki nazik devin ilk doğrudan görüntüsü’ olarak tanımladı. Kara deliklerin bir çörek gibi göründüğünü de sözlerine ekledi. Sagittarius A* kara deliğinin Dünya’dan yaklaşık 27 bin ışık yılı uzaklıkta yer aldığını ve Güneş'ten 4 milyon kat büyük olduğunu açıkladılar.
Dr. Özel, 13 kurumdan 300'den fazla bilim insanının işbirliği yaptığı Event Horizon Telescope (EHT) projesinin bir parçası. EHT ekibi, kara deliğe ilişkin çalışmayı The Astrophysical Journal Letters dergisinde yayımladı. Dr. Özel, “Bu kara delikle 20 yıl önce tanıştım ve onu sevdim ve anlamaya çalıştım. Ama şimdiye kadar doğrudan bir görüntüye sahip değildik.” dedi.
Feryal Özel, hesabı üzerinden de keşfe ilişkin açıklama ve görüntüler paylaştı.
FERYAL ÖZEL KİMDİR?
1975 yılında İstanbul’da doğan ve Üsküdar Amerika Lisesi’nden mezun olan Feryal Özel, ABD’deki Colombia Üniversitesinde fizik ve matematik üzerine eğitim görerek üniversiteyi dereceyle bitirmiştir.
Feryal Özel, Washington'da düzenlenen basın toplantısında keşfi açıkladı (Foto: Feryal Özel, Twitter)
Doktora çalışmasında Manyetik ve Kütle Çekimsel alanın nötron yıldızları üzerine etkilerini inceleyen Özel, EHT ekibine katılmıştır. Feryal Özel burada, özellikle koordinasyon merkezindeki gözlem süreçlerinde çalışıyor ve ilk kara delik görüntüsünün (2019’da yayınlandı) çekilmesinde de büyük rol oynadı.
2019'da yine aynı ekip, Messier 87 veya M87 galaksisindeki kara deliğin bir görüntüsünü yakalamıştı. 2019’daki görüntü, ilk kez elde edilen bir kara delik fotoğrafıydı. Dr. Özel, yeni kara delik görüntüsünün 2019'dakine benzerliğinin, önceki görüntünün tesadüf olmadığının kanıtı olarak tanımladı. Harvard-Smithsonian Merkezinin ekip üyesinden Michael Johnson, “Bu, Einstein'ın genel görelilik teorisinin olağanüstü bir doğrulaması” dedi.
EINSTEIN'İN HAYALİ KARA DELİKLER
Dünyanın gelmiş geçmiş en zeki insanlarının başında gelen fizikçi Albert Einstein, teorisini o dönemde doğrulayamasa da günümüzde evrenin kara deliklerle dolu olduğunu biliyoruz. Birçoğu, kendi içine çöken ve yoluna devam eden ölü yıldızların kalıntılarıdır. Ancak bizimki dahil neredeyse her galaksinin merkezinde, güneşimizden milyonlarca veya milyarlarca kat daha büyük olabilen bir kara delik var gibi görünüyor. Gökbilimciler, bu süper kütleli kara deliklerin nasıl bu kadar büyüdüğünü henüz çözemedi.
Sagittarius A* kara deliğinin görüntüsü (Foto: EHT)
Işığı yutma yeteneklerine rağmen, kara delikler evrendeki en parlak nesnelerdir. Bir kara deliğe düşen malzeme -gaz, toz, parçalanmış yıldızlar vb.- yoğun bir elektromanyetik alan girdabında milyonlarca derecede pişer. Bu maddenin bir kısmı kara deliğe düşer ancak bir kısmı muazzam basınç ve manyetik alanlar tarafından dışarı atılır.
Bu tür havai fişekler (yani kuasarlar) galaksileri bin kat gölgede bırakabilir. 1960'ların başlarındaki keşiflerle fizikçiler ve astronomlar kara deliklerin var olduğu fikrini giderek daha fazla ciddiye almaya başladı. Bu tür hiçlik devlerine neden olan şey halen bilinmiyor.
BİR GÖLGEYİ KOVALAMAK
Bunun bir kara delik olduğunu kanıtlamak tamamen başka bir işti. 1967'de fizikçi James Bardeen, bir kara deliğin gözlemciler tarafından radyo dalgaları sisinin ortasında hayaletimsi karanlık bir daire olarak görülebileceğini öne sürdü.
2009 yılında, Dr. Doeleman ve meslektaşları, adını bir kara deliğin etrafındaki dönüşü olmayan noktadan alan Event Horizon Teleskobunu geliştirdi. Bu teleskop projesi şu anda dünya çapında 11 farklı radyo teleskobunu kullanıyor.
Ekip, ilk zaferini Nisan 2019'da M87 kara deliğinin ilk görüntüsünü sunduğunda elde etti. Sagittarius A* verileri, 2017'de M87 görüntüsünü oluşturan aynı gözlem çalışması sırasında kaydedildi ancak daha fazla antenle (yedi yerine sekiz) kaydedildi.
'da Takip Edin!
