Petrol krizlerin gölgesinde

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sırasında, enflasyona göre düzeltilmiş petrol fiyatı yedi yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Rusya, dünyanın en büyük ham petrol üreticilerinden biri ve birçok ülke, savaşın ortasında Rusya’dan petrol ithalatını yasakladığını duyurdu. Bu durum arz belirsizliklerine ve dolayısıyla fiyatların yükselmesine yol açtı. 1968’den bu yana petrol fiyatlarında bunun gibi tarihî hareketlilikler hep yaşandı. Dünya petrolünün büyük bir kısmı siyasi çatışmalara eğilimli bölgelerde bulunuyor. Bu sebeple siyasi olaylar, fiilî veya algılanan petrol arzını bozabiliyor ve fiyatları yukarı çekebiliyor. Aynı zamanda ekonomik bir gerileme de enerji talebinin azalmasına ve fiyatların düşmesine sebep olabiliyor.

ABD Enerji Bilgi İdaresi verilerine göre, olaylar tarihî petrol fiyatları üzerinde oldukça etkili. Son olarak Rusya-Ukrayna gerilimi ile tırmanışa geçen petrol fiyatları, Şangay'daki karantina ve ABD faiz artırımları ile birlikte 139 dolar seviyelerine kadar tırmandı. Son 160 yıla baktığımızda da, petrol fiyat değişimlerini ve önemli bazı sosyoekonomik gelişmeleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:

>1862-1865: Amerikan İç Savaşı. Ham petrol fiyatları, artan taleple artış gösterdi.

> 1865-1890: 1877’de Amerika’da yeni petrol kuyuları açıldı. Standard Oil şirketi ülkedeki rafinerilerin yüzde 95’inden fazlasını kontrol etmeye başladı.

> 1890-1892: ABD, petrol fiyatlarındaki sert düşüşle birlikte tarihinin en büyük resesyonuna girdi.

> 1891-1894: Titusville petrol sahasının keşfi ile Amerikan petrol endüstrisi genişlemeye başladı ve 1895’de petrol fiyatları ortalama seviyede gerçekleşti.

> 1894: Küresel kolera salgını petrol üretimini sekteye uğrattı ve Avrupa’ya olan petrol ihracatını etkiledi.

> 1920: Otomobil sektörünün yaygınlaşmasından dolayı büyük oranda benzin ihtiyacı doğdu.

> 1931: ‘Büyük Buhran’ başlangıcında talep azaldı. 0,87 dolar/varil gibi düşük fiyatlar görüldü.

> 1947: Savaştan sonra reklamlar ile desteklenen tanıtım, ülke çapında otomobil satışlarında büyük bir artışa yol açtı. Bunun sonucunda birçok ABD eyaletinde benzin sıkıntısı görüldü.

> 1956-1957: Küresel fiyatlar iki olaydan dolayı dengede kaldı. Süveyş Krizi sebebiyle petrol piyasasının %10’u engellendi. Orta Doğu dışında üretim yapan ülkeler bu açığı kapatmaya başladı.

> 1972: ABD’nin toplam üretimi ortalama 9 milyon varil/güne ulaştı.

> 1973-1974: Yom Kippur Savaşında, Petrol İhraç Eden Ülkeler (OPEC), İsrail’i destekleyen ülkelere karşı ambargo uyguladı. Ambargonun bittiği Mart 1974’de ham petrol fiyatları varil başına 3 dolardan, 12 dolara kadar yükseldi.

> 1978-1979: İran, ülkedeki devrim sırasında üretimi ve ihracatı büyük oranda durdurdu.

> 1980: Iran-Irak Savaşı... Orta Doğu’dan petrol ihracı önemli oranda kesintiye uğradı.

> 1980’ler: Dünya çapında tedarik bolluğu ham petrol fiyatlarını 35 dolardan 12 dolara kadar düşürdü. 1985’lerde ABD (11,9 milyon varil/gün) ve SSCB (11,2 milyon varil/gün), dünyadaki iki önemli petrol üreticisi konumundaydı.

> 1986: Suudi Arabistan, fiyatların düşüşü karşısında üretimini artırarak, küresel petrol piyasasında payını yeniden kazanmaya karar verdi. 1985’de 3,8 milyon varillik günlük üretimini, 1986’da 10 milyon varile çıkarttı.

> 1988: Iran-Irak Savaşı ağustosta bitti ve her iki ülke üretime tekrar başladı.

> 1990: Saddam Hüseyin, Irak’ın pazar payını çalmakla suçladığı Kuveyt’i işgal etti. Irak kuvvetleri Kuveyt’e ait 700 petrol kuyusunu ateşe vermişti. Kuveyt, 1994’e kadar petrol ihracını durdurdu.

> 1999: Tayland, Endonezya ve Güney Kore, 1997’deki mali krizden sonra toparlanmaya başladı. Bölgede talep arttı.

> 2000’lerin başı: Büyüyen dünya ekonomisi sebebiyle fiyatlar artmaya başladı. Bu değerler 1981’den beri en yüksek seviyesine ulaştı.

> 2001-2003: 11 Eylül saldırısı ve ardından Irak’ın işgali, Orta Doğu’nun üretim istikrarı konusunda kaygılara yol açtı.

> 2000’lerin ortası: Asya’daki üretim ve dalgalanan fiyat değişimlerinin birlikteliği, fiyatları rekor değerlerde artırdı.

> 2008: Küresel finansal kriz... Fiyatlar Temmuz-Aralık döneminde %78 oranında düştü.

> 2011: Arap ‘Baharı’ bütün Orta Doğu’yu etkiledi. Libya iç savaşı ise bölgenin ihracat dengesi için önemli bir süreç geliştirdi.

> 2014: ABD ve Rusya’nın fazla üretim rekabeti sebebiyle fiyatlarda büyük oranda düşüş gerçekleşti.

> 2015: ABD’de ihracat 100 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Fiyatlar, 22 Temmuz’da 50 dolara çıktı.

> 2020-2022: Covid-19 pandemisi ile birlikte 15 dolar seviyelerini gören fiyatlar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile birlikte yeniden 100 doları geçti.