İPTEKİ CAMBAZ, TÜRKİYE II. DÜNYA HARBİ’NE NİYE GİRMEDİK?

 

80 sene evvel bugünlerde Almanya’nın Polonya’ya tecavüzü ile başlayan ve Türk halkının “Alaman Harbi” dediği II. Dünya Harbi’ne Türkiye’nin girmemesi İnönü’nün büyük bir muvaffakiyeti olarak görülür. Gerçekten harb kaybetmenin ne demek olduğunu iyi bilen zamanın reisicumhuru, Türkiye’yi harbden uzak tutmuş; ama harbin bütün menfi tesirleri memlekette hissedilmiştir.

 

 

Türkiye için nasıl 20’li yıllar Rusya ve İngiltere yılları ise, 30’lu yıllar da Almanya yılları olmuştur. Nazi Almanyası ile ticari münasebetler 4 kat artmıştır. Bundan rahatsız olan İngiltere, 1936’da Montrö Mukavelesi ile Boğazlar üzerindeki Lozan hükümlerini gevşetmiş; ayrıca Fransa, Antakya’dan vazgeçerek, Türkiye’yi kendi yanlarına çekmiştir.

Bu yıllarda İtalya, Türkiye için bir tehdit kaynağı idi. Almanya’nın Ankara’ya tayin ettiği 1. sınıf bir diplomat olan eski Şansölye Franz von Papen, Türkiye’yi kendi saflarına çekilmesi için Berlin’e 12 Ada’nın verilmesini teklif etti; Berlin kulak asmadı. 1939’daki Almanya-Rusya saldırmazlık paktı Ankara’yı şoke etti.

7 Nisan 1939’da İtalyan ordusu Arnavutluk’u işgal edince, paçaları tutuşan Ankara, İngiltere ve Fransa ile masaya oturdu. II. Cihan Harbi kopunca, müzakereler hızlandırıldı ve üç devlet 19 Ekim’de bir pakt imzaladı. Türkiye, bir Avrupa devleti tarafından tecavüze uğrarsa, bunlar yardım edecek; bunlara Akdeniz’de bir tecavüz olursa, Türkiye yardım edecekti.

İtalya ve Almanya, Balkanları istilaya başlayınca, Türkiye kritik vaziyette kaldı. Trakya ve İstanbul tahliyeye başlandı. Churchill, ardından Hitler Ankara’ya mesaj gönderip harbe girmesini istedi; Hitler, 12 Ada ve Batı Trakya’yı teklif etti. Ankara, 18 Haziran 1941’de Almanya ile bir dostluk anlaşması imzalayarak tarafsızlık taahhüdünde bulundu. Bu sayede Türkiye harbin dışında kaldı. ABD çok kızdı ve Ankara’ya yardımı durdurdu. Realist Churchill, ABD’den aldığının yarısını Türkiye’ye verdi.

 

 

Türkiye’nin dış ticaretinin yarısını yaptığı Almanya, Türkiye’den o zaman için stratejik bir madde olan krom alıyordu. İngiltere ve ABD’nin notaları üzerine, Türkiye’nin Almanya’ya yaptığı krom sevkiyatı 21 Nisan 1941’de durduruldu.

Alman gazeteleri “Nankör Türkler” başlıkları ile çıkadursun, Amerikalılar, Almanlar almasın diye kromu satın alıp, okyanusa dökmeye başladı. Hep bir Rus istilası korkusu taşıyan Ankara, aynı yıl 24 Mart 1941’de Rusya ile de dostluk paktı imzaladı. Nazilerin Bulgaristan’ı işgali, Rusları telaşlandırmıştı.

Almanlar Ruslara saldırınca, Ankara’nın bayram ettiği söylenir. Türkiye’nin harbe girmemesi, başta Almanya’nın menfaatine idi. Rusya’ya saldırırken, sağ kanadından emindi. Öte yandan da Nazilerin petrol mıntıkasına kolayca geçmesini önlediler ve Rusya’nın güneyi tehlikeden kurtuldu. Böylece Türkiye, ipteki cambaz gibi hep ikili oynamayı tercih etti.

 

 

24 Şubat 1942’de Almanya’nın Ankara Sefiri Franz von Papen’e yapılan suikast, milletin korkudan yüreğini ağzına getirdi. Bu, acaba bir provokasyon muydu? İnönü, 1942’de İzmir’de yaptığı konuşmada “Harbin dışında kalacağız, kalamazsak da şerefle vazifemizi yerine getireceğiz” demişti. Suikast işe yaramadı. Sağ kurtulan von Papen, Berlin’e gidip döndükten sonra, “Türkiye harb istememektedir, tarafsızlığını koruyacaktır” demişti. Yani Hitler; şimdilik “merhamet” göstermişti.

İngiltere ve ABD, 1941’e kadar, bu tarafsızlığın, Mihverin petrol havzasına ulaşmasını engellediği için, Müttefiklerin menfaatine hizmet ettiğini düşünüyordu. Ancak Alman zaferleri, Churchill ve Roosevelt’in fikrini değiştirdi. Türkiye’nin büyük ordusuyla harbe girmesi, Balkanlarda yeni bir cephe demekti ve Müttefikleri rahatlatacaktı.

İngiltere Başvekili Churchill 30 Ocak 1943’te Adana’da bir tren vagonunda gizlice İnönü ile görüştü. Tarafsızlığı takdir etti; ama her şeye rağmen harbe girilmesini istedi. Türkiye’nin jeopolitik pozisyonu bunu icab ettiriyordu. İnönü, ordunun teçhizat noksanlığını bahane ederek ayak sürüdü. ABD Reisi Roosevelt ise, Türklerin muhtemel mağlubiyetini kendileri için riskli görüyordu. Türkler yenilirse, bu Müttefikler için bir felâket olurdu.

 

 

Minarelere yerleştirilmiş tüfeklerin uçaksavar vazifesi gördüğü bir ordunun harbe girmesi zaten mümkün değildi. Hükûmete yakın yazarlar bile, harbde makinenin ehemmiyetini inkâr eden ve piyadeyi üstün tutan Çakmak devrinde, I. Cihan Harbi’nden kalma silahlarla harbe girmenin felâket olacağını telaffuz etmekten çekinmemişlerdir. Sadece doğu cephesindeki Alman askerleri, Türk ordusunun tamamının üç katıdır.

Harb esnasında Türkiye’nin müttefiklere destek verecek ne malî, ne de manevî kudreti vardı. Naziler, Alman milletini; Bolşevikler de Rus milletini sloganlarla cepheye dökmeye muvaffak olmuştur. Halkın tarihî kahramanlığının para etmeyeceği bir harbde, Tek Parti hükûmetinin böyle bir manevî gücü hiç yoktu. Daha ilk cephede ordunun çökeceği muhakkaktı.

 

 

26 Kasım 1943’te Churchill, Roosevelt ve İnönü’nün iştirak ettiği Kâhire Konferansı’nda mesele yeniden dile getirilmiş; İnönü ise icab eden yardım yapılırsa ve harb sonrası Boğazlar’ın Ruslara karşı emniyeti temin edilirse, harbe girme sözü vermiştir. Churchill, sukut-ı hayale uğramış; ancak vadedilen yardım gelmediği gibi, geleni de azalmıştır.

Harbin daha başlarında, İngiltere ve İspanya haricinde Avrupa’nın hemen tamamı Mihver Devletler (Almanya ve Müttefikleri) tarafından istila edilmişti. Almanlar, Trakya sınırına dayanmıştı. Fransa işgal olunmuş; İngiltere bitkin düşmüş; Rusya mahvolmuştu.

Her iki tarafın da kayıpları akıl almaz nispetteydi. Şehirler bombardımanla yerle bir olmuştu. Stalingrad’daki pahalı Rus mukavemeti, harbin seyrini değiştirdi. Amerika’nın bilfiil harbe girişi, neticeyi getirdi. Tarafsız olmasına rağmen, Ankara, fiilen harbin başından beri Müttefiklere açık destek veriyordu.

 

 

Harbin sonuna doğru, Almanlar geri çekilmeye başlamışken, Müttefikler, Almanya ile her türlü münasebetlerin kesilmesini istedi. Yeni kurulacak dünyada bir yeri olmasını isteyen Ankara, harb sonrasında müttefik muamelesi görme teminatı mukabilinde 2 Ağustos 1944’te bu talebe uydu. Ankara, Müttefiklere malzeme temin; Mihvere de politik ve ekonomik müeyyideler tatbik ederek harbin kazanılmasına dolaylı katkıda bulunmuş sayıldı.

1 Mart 1945’ten evvel Almanya’ya harb ilan ederse, Birleşmiş Milletler Beyannamesine iştirak edebileceği söylenince, 23 Şubat 1945’te de Almanya ve Japonya’ya harb ilan etti. Böylece 27 Şubat’ta BM beyannamesini imzaladı; 5 Mart’ta konferansa resmen davet edilerek BM’nin kurucu âzâları arasına katıldı. Yine de yalnızdı. Öyle ki 12 Ada’nın statüsünün konuşulduğu Paris Konferansı’na katılmaya yüzü olmadı.

Türkiye, II. Cihan Harbi’ne girse ne olurdu, onu da başka bir yazıda ele alırız inşallah...