Osmanlı Devleti'ndeki bazı vakıflar

 

Müslümânların en mukaddes iki beldesi olan Mekke ve Medîne şehirlerine, İslâm dünyâsının her tarafında binlerce "vakıf" tesîs ve tahsîs edilmiştir. Bilhassa Osmânlı sultânlarının, devlet adamlarının ve diğer hayırsever kimselerin meydâna getirdikleri vakıflarla, her sene Osmânlı ülkesinden buralara ulaştırılan vakıf gelirleri, çok ileri seviyelere ulaşmıştır.

Hem Anadolu, hem de Rumeli eyâletlerimizde, daha önceki makâlelerimizde muhtelif misâllerini verdiğimiz vakıflardan başka, aşevleri, dul ve yetîm evleri, çocuk emzirme ve büyütme yuvaları, çeşme ve sebîller, su yolları, su kemerleri, yollar, kaldırımlar gibi vakıf eserleri de tesîs edilmiştir.

Bunlardan başka namazgâh, türbe, kütüphâne, misafirhâne, hamâm, helâ [tuvalet], bedesten, dükkân, hân, kuyular, çamaşırhâne, iskele, deniz feneri, ok ve güreş meydânları yapılmıştır.

Bunların da yanında, bugün kimsenin aklına-hayâline bile getiremeyeceği, esîr (köle) âzâd etmek, fakîrlere yakacak temîn etmek, borçluların borçlarını ödemek, öksüz kızlara çeyiz hazırlamak, dul kadınlara ve muhtaçlara yardım etmek, hizmetçilerin efendileri tarafından azarlanmaması için kırdıkları kâse ve kapların yerine yenilerini almak, mektep çocuklarına gıdâ ve yiyecek yardımı yapmak, fakîrlerin ve kimsesizlerin cenâzelerini kaldırmak, çocukları baharda açık havada gezdirmek, bayramlarda çocukları ve kimsesizleri sevindirmek, gâzîlere at yetiştirmek, ağaç dikmek, kış aylarında kuşların beslenmesi, hasta ve garîb leyleklerin bakımı ve tedâvîsi, dağlara geçitler kurmak, kalelere, istihkâmlara veya donanmaya yardımda bulunmak gibi pekçok maksatla çeşitli "vakıflar" kurulmuştur.

Osmânlılarda vakıfların güçlü olduğu dönemlerde, şiddetli kış aylarında, köylerin dışında belirli yerlere, vahşî hayvanlar için et bırakılırdı. “Hayvânât-ı Vahşiyyeye Vakıf” ismiyle anılan bu hayır kurumları, aç kurtları doyurarak, köylere saldırmalarını önlerdi.

Dîn ve ırk farkı gözetmeksizin, bütün insanlığın hizmetine tahsîs edilmiş olan, insanların bedenî ve rûhî hastalıklarını tedâvî etmek gâyesiyle kurulmuş vakıf hastaneler, dârüş-şifâlar ve tımarhâneler de önemli vakıf müesseseleridir.

Sosyal hizmetler yönünden pek önemli olan imâretler ise, seyâhatin meşakkati altında yorgun düşen yolcuların istirâhatini temîn ederek, dîn ve kültür birliğinin kurulmasını sağlamış, açlık tehlikesiyle karşı karşıya bulunan ümîdsiz kimselere bir sığınak vazîfesi görmüş, dînî ve insânî vecîbeleri en iyi şekilde yerine getirmiştir.

İmâretler bünyesinde yer alan dârüş-şifâlar, halkın poliklinik ve hastâne hizmetlerini görmüştür. Bu hizmetler, devrin en salâhiyetli tıp otoriteleri eliyle parasız olarak yapılırdı. İmârethâneler yüzlerce yetîme maaş bağlamak, binlerce fakîrin karnını doyurmak, dul kadınları himâye altına almak, yetîm ve fakîr çocukları okutmak üzere mektepler açmak gibi hizmetlerle, gerçekten Türk hayırseverliğinin takdîrle yâd edilecek birer şefkat âbidesi hüviyetindeydiler.