"Deli Birâder" Muhammed bin Durmuş

Muhammed bin Durmuş, Fârisî lisânını çok güzel konuşur, "tûtî dilli" dedikleri kimselerin onun yanında dilleri tutulurdu. İkinci Bâyezîd Han'ın oğlu Şehzâde Korkut, Manisa Sancakbeyi iken onunla sohbet arkadaşı oldu. Berâber oturup kalkarlar, berâberce yer içerlerdi. Şehzâde Korkut ile birlikte Mısır'a gitti. Yine onunla tekrar Anadolu'ya döndü. Şehzâdenin vefâtına kadar ondan hiç ayrılmadı. Şehzâde Korkut vefât edince, Yavuz Sultan Selîm Han tarafından Bursa'daki Geyikli Baba Zâviyesinde vazîfelendirildi. Burada bir müddet ibâdet, tâat ve Allahü teâlâyı zikirle meşgul oldu. Talebelere dersler verdi... > Herkesle iyi geçinirdi... Muhammed bin Durmuş hazretleri, güzel ahlâk ile donatılmış, serbest tabiatlı, yâni bir yerde uzun müddet kalmayıp, hareket ve değişikliği seven halîm selîm bir zâttı. Temiz kalpli ve doğru îtikâdlı, zarîf bir kimse idi. Merâsimli işlerden ve yapmacık davranışlardan hiç hoşlanmaz, herkesle iyi geçinirdi. İnsanlarla konuşurken, nükteli ve latîf kelimeler kullanırdı... Şiir söylemeye kâbiliyetli olan Muhammed bin Durmuş, şiirlerinde "Gazâlî" mahlasını kullanırdı. Bâzı halleri ve söylediği şu beyit üzerine kendisine "Deli Birâder" lakabı verildi ve bununla meşhûr oldu. "Mecnûn ki fenâ deştini geşt itdi serâser Gamhâneme geldi, dedi: Hâlin ne birâder?" > "Sohbetle geldik sohbetle gittik" 1534 senesinde, bir gün dostlarını dâvet etti. Onlara çeşitli ikrâmlarda bulundu. Bir müddet sonra rahatsızlanıp, dostlarından müsâade istedi. "Müsâdenizle azıcık uyuyayım, rahatsızlığım geçer" dedi. Bir müddet sonra uyanıp gözlerini açtı. "Ey ahbablarım! Elhamdülillah sohbetle geldik sohbetle gittik, ülfetle geldik ülfetle gittik" deyip, tövbe ve istiğfâr eyledi. Arkasından Kelîme-i şehâdet söyleyerek rûhunu Hakk'a teslim eyledi. Mekke-i mükerremede yaptırdığı mescidin avlusuna defnedildi...