4 Soruda Fetih-Hamas ittifakı
Filistin hareketinin en önemli iki hareketi Fetih ve Hamas, geçtiğimiz hafta sürpriz bir anlaşma ile aralarındaki ideolojik farklılıkları askıya aldıklarını ve beş hafta içinde ortak bir hükümet kuracaklarını açıkladı. Nedenleri ve olası sonuçlarını 4 soruda cevaplayalım:
1- Hamas ve Fetih hareketi arasındaki anlaşmazlık neydi?
Anlaşmazlığı Hamas'ın kuruluş tarihine (1987) kadar götürmek mümkün. Liderliğini Yaser Arafat'ın yaptığı Fetih hareketinin sosyalist ve seküler çizgisine karşı, Hamas Müslüman Kardeşler hareketinden ilhamla kuruldu. İki hareketin siyasi farklılıkları Oslo görüşmeleri (1993-1995) sırasında ve sonrasında derinleşti. Ancak bu iki hareket arasında çatışmalara sebebiyet verecek asıl gerginlik 2006 yılında yaşandı. Arafat'ın ölümü ile liderlik boşluğuna düşen Fetih hareketi 2006 seçimlerinde hezimet yaşadı ve Hamas'ın zaferi ile yüzleşmek durumunda kaldı. İsrail'i tanımayan ve Fetih'e göre daha radikal tutumu ile bilinen Hamas'ın seçim zaferi, sadece Fetih için değil tüm uluslararası kamuoyu için bir şok oldu. Filistin'e yapılan uluslararası yardımlar durduruldu. Hamas, Fetih hareketini uluslararası aktörler ile iş birliği yapmakla suçladı ve Batı istihbarat kurumları ile ortak hareket ederek Hamas'ı yok etme kampanyasına iştirak etmekle itham etti. Ve bu komploya direnmek için kendi bağımsız silahlı grubunu kurduğunu açıkladı. Fetih lideri Mahmud Abbas bu girişimin anayasaya aykırı olduğunu iddia etti. Fetih ve Hamas arasında ölümlü çatışmalara sebebiyet veren krizler silsilesi böylece başlamış oldu.
2- Peki neden Fetih ve Hamas böylesi bir ittifak içine girdi? Zamanlama manidar mı?
İki taraf için de zamanlama manidar. Mısır'da Müslüman Kardeşler'i deviren darbe Hamas'a ciddi bir zarar verdi. Bir yandan hamisi olan bir hareketin sağladığı siyasi destekten mahrum bırakılan Hamas, diğer yandan yeni gelen cunta hükümetinin ağır sillesi ile karşı karşıya kaldı. Gazze'ye can veren tünellerin kapatılmasına, askerî güç tehdidi eşlik etti. Bununla beraber, Suriye krizinin başlarında Esad'la arasına mesafe koyan Hamas, bu tavrı nedeniyle eskiden ana sponsoru iki ülkenin (Suriye ve İran) hâlihazırda desteğini kaybetmişti. Mısır darbesi ile üzerindeki izolasyon arttı. Buna ek olarak Müslüman Kardeşler'e desteği yüzünden diğer Körfez ülkeleri ile başı dertte olan Katar'ın da Hamas'a olan desteğini çekme ihtimali gündemde. Özetle, Hamas için pek parlak zamanlar değil bugünler, hem ekonomik hem de siyasi olarak çıkmazda...
Diğer yandan Fetih hareketi de pek iyi bir dönemden geçmiyor. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry tarafından yürütülen İsrail-Filistin barış görüşmeleri, Mahmud Abbas'ın varolduğu tartışmalı itibarına ve karizmasına büyük hasar verdi. Kerry'nin İsrail taleplerini önceleyen politikası ve İsrail'in görüşmeler sırasındaki hoyrat oyalama taktiği Abbas'ın kendi tabanındaki desteğini bile sarstı. Gözlemciler Mahmud Abbas'ın iktidara geldiğinden beri en zor zamanlarından birinde olduğunu iddia ediyor.
3- Hamas ve Fetih ittifakı kalıcı olabilir mi?
İki hareketin ilk ittifak girişimi değil bu. Önceden de farklı aktörlerin devreye girmesi üzerine ateşkes, barış ve hatta ittifak girişimleri oldu. 2007 yılında Suudilerin girişimi ile Mekke'de, 2011 yılında Mısır'ın öncülüğünde Kahire'de ve 2012 yılında Katar'ın devreye girmesi ile Doha'da taraflar bir araya geldi ve anlaşma imzaladı. Ancak tüm bu girişimler başarısızlıkla sonuçlandı.
Geçen hafta açıklanan anlaşmanın, bundan önceki başarısız girişimlerin aksine muvaffak olma ihtimali var mı? Evet ve hayır. Son anlaşmayı seleflerinden ayıran faktörler var. Öncelikle son anlaşma diğerlerinin aksine üçüncü bir aktörün girişimi ile değil, tarafların bizzat kendilerinin uzlaşması ile gerçekleşti. Benzer şekilde örneğin Doha anlaşmasının aksine son anlaşma sahada kontrolü olan aktörlerin bizzat bir araya gelmesi ile mümkün oldu. Yine tarafların ikisinin de ciddi bir izolasyon sorunu ile karşı karşıya olmaları, bu ittifakı daha cazip ve sürdürülebilir kılan faktörler arasında. Ancak bunların hiçbiri anlaşmanın daimi olacağının garantisi de değil. Anlaşmanın önündeki en büyük risk, kırılgan ve uluslararası yardım bağımlısı Filistin ekonomisi. Bu anlaşma sonrası Batı Şeria'ya yapılan yardımların kesilme ihtimaline karşı bir B planı var mı tarafların? Bunu henüz bilmiyoruz.
4- Hamas-Fetih ittifakı İsrail ile barış sürecinde olumlu rol oynayabilir mi?
Evet ve Hayır. Bir yandan bu iki hareketin ortak hareket etmesi Filistin tarafındaki temsil krizini bitirme potansiyeline sahip. Bundan önceki barış görüşmelerinde Fetih masadayken, Hamas süreçlerden dışlanmıştı. Bununla beraber bu iki hareket daha önce enerjilerini İsrail'e karşı değil, daha çok birbirlerine karşı yürüttükleri mücadele ile harcamayı tercih etmişti. Bu bölünmüşlük ciddi bir barış ihtimalinin önündeki en büyük engellerden idi. Filistinliler için bu ittifak daha güçlü bir ses demek, burası muhakkak.
Bu ittifakın barış görüşmelerine katkı sunup sunmayacağı uluslararası kamuoyunun tavrına bağlı. İsrail şimdiden Hamas'ın kendisini tanımadığı gerekçesi ile barış görüşmelerini askıya aldı. Netanyahu "Fetih ya İsrail'le, ya da Hamas'la barış yapabilir" diyerek, bu ittifak sonrası barış ihtimalinin sona erdiğini ima etti. Amerika'nın tavrı bu noktada kilit önemde. İsrail üzerindeki baskıyı arttırabilirse, bu ittifak yeni bir sayfa açabilir. İsrail tarafından gelecek bir yumuşama mesajı, Hamas'ın İsrail karşıtı söylemini değiştirmesi ile sonuçlanabilir. Bu bir ihtimal. İhtimalin gerçekleşmesi ise barış konusunda İsrail ve uluslararası kamuoyunun iradesine bağlı...