İmparatorluğun mezarcısı oldular

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Sultan Hamid devrinin sıkı, an'aneci ve dindar hayatından sıkılanlarca kuruldu. Bir yanda İngiltere ve Fransa, öte yanda Almanya'yı arkasına aldı. Hürriyet, eşitlik, vatan, millet edebiyatı sloganlaştırıldı. Sultan Hamid'in mazur görülebilecek, ama sevenlerini bile bizar eden kuşkuculuğu ellerini güçlendirdi.

1908'de Rumeli'deki İttihatçı subaylar, "İngiltere Kralı ile Rus Çarı Reval'de Rumeli'yi paylaştı" yaygarasıyla dağa çıktı. Kumandanlarını vurdular. Reval'de böyle bir mevzu konuşulmadığı sonradan anlaşıldı. İhtilâl büyüdü. 23 Temmuz 1908'de Meşrutiyet ilan edildi. Meclis toplandı. İttihatçılar mecliste çoğunluk elde etti.

Sansür kaldırıldı. Sultan Hamid aleyhinde neşriyat başladı. Halk, taht değişikliğine ruhen hazırlandı. Abdullah Cevdet, "Sultan Hamid hakkında yüz yalan uydurdum. Birine ben de inandım. O da Harbiye talebesinin ayağına taş bağlanıp Sarayburnu'ndan denize atılması idi" dedi.

Darbe Alman yanlısıydı. İngilizler, 31 Mart 1909'da bir karşı darbe yapmak istedi. Beceremedi, ama hilafet gücü ile emperyalizme zarar veren Sultan Hamid'den kurtuldu. Padişah, zorla alınmış fetva ile tahttan indirildi. Tarihte görülmemiş traji-komik bir hâdise: Fetva mecliste oylandı. Padişah, ailesinden bazıları ile Selânik'e sürgün edildi. Bir Yahudi'nin köşküne hapsolundu. (Siyonistlere toprak vermediği için başına gelen bir başka traji-komik hâdise.)

Yıldız Sarayı, yağma edildi. Sonradan bu yağma mahkemeye çıkarıldı, kimlerin ne çaldığı gazetelerde ilan edildi. Bir iki isim sayılsa, kıyamet kopar. Saray kadınları sokağa atıldı. Ailesi olanlar memleketine döndü. Yaşlılar Dârülaceze'ye; gençler Beyoğlu'na düştü. Böylece "hürriyete kavuşturuldular". Sultan Reşad tahta çıkarıldı; ama bütün salahiyetleri budanarak.

Rol modeli olan Masonlar gibi cemiyetin her sınıftan adamı vardı. Ateistten (Abdullah Cevdet), "İslâmcı"ya (Akif); milliyetçiden (Ziya Gökalp), dönmeye (Cavid) varıncaya kadar geniş bir kitleyi kucaklamayı becerdi. Talat Paşa gibi her gece içeni de vardı; Enver Paşa gibi namazını, orucunu bırakmayanı da... Kendilerince bir vatanseverlik ve dürüstlük anlayışına sahiptiler. Ama hepsine ortak olan nokta komitacılıktı: "Ben doğruyum, sen yanlışsın!" Muhaliflerini kiralık katillerle susturdular. En yakın akrabalarını öldürmekten çekinmediler. Padişahın eniştesi bile suçsuz yere asıldı.

İlk icraat: Bulgaristan istiklâlini ilan etti; Avusturya, Bosna-Hersek'i ilhak etti (1908). İtalya, Libya'ya çıktı (1911). O sırada İttihatçı Roma sefiri, İtalya başbakanı ile poker oynuyordu. Sultan Hamid'in birbirine düşürdüğü Balkan milletleri arasındaki ihtilaflar halledildi. Onlar da birleşip Osmanlı Devleti'ne saldırdı. Burnundan kıl aldırmayan İttihatçılar, üç buçuk halk karşısında mağlup oldu. Bütün Rumeli kaybedildi (1912).

Alman dostlara yardım için Cihan Harbi'ne girildi. Müslümanların gözünü boyamak maksadıyla o zamana kadar âdet olmayan mukaddes cihad fetvası çıkarıldı. Ciddiye alınmadı. Kıbrıs, Mısır elden çıktı. Türk tarihinin en büyük felâketi yaşandı. Kafkas cephesinde onbinlerce asker donarak öldü. Bir günde binbaşılıktan paşalığa terfi eden Enver Paşa, İstanbul'da zafer alayı yaptırdı. "Zaten ölmeyecekler miydi?" diyerek tevekkül buyurdu. Yüzbinlerce yüksek tahsilli gencin pisipisine öldüğü Çanakkale felâketi hâlâ zafer olarak kutlanır.

Meclis kapatıldı. Gazetelere sansür kondu. Bâbıâli'yi basıp darbe yaptılar. Memleket Alman müstemlekesi hâline geldi. Avrupa'dan gelen vagonların üstüne tebeşirle Enverland yazılıyordu. Kıtlık çıktı. Halk süpürge tohumundan ekmek yerken, İttihatçılar ve sempatizanları, vagon ticareti ve karaborsacılık sayesinde zengin oldu. Herkesin bulamadığı bulgura Enver Paşa pirinci dendi. Bulgur karaborsasıyla zengin olan birinin köşküne halk Bulgur Palas adını taktı. Başta İttihatçıların yanındaki Tevfik Fikret bile "Yiyin efendiler yiyin!" diye başlayan şiiriyle bunlardan yüz çevirdi. Halk eski istibdadı arar oldu. Hayat serbestleşti. Kadınlar sokağa döküldü. Kaçgöç gevşedi. Tramvay, vapur, lokanta, tiyatroda kadınlara mahsus mahfil kaldırıldı. Eskiyi özleyenlere mürteci dendi.

1913'te 120 bin Egeli Rum, sebepsiz Yunanistan'a sürüldü. 1915'de Ruslar gelir de müttefik bulurlar bahanesiyle yurt sathında bir milyona yakın Ermeni, Suriye'ye göçürüldü. Yarısı yolda açlık, soğuk, hastalık, hükümet çeteleri ve Kürt eşkıyası elinde can verdi. Arapça konuşmak yasaklanarak, Araplar; "Ne Mutlu Türküm Diyene!" sloganı ile Kürtler küstürüldü. Sırplara karşı teyakkuzdaki Arnavutların silahları toplandı. Hepsi isyan etti. Arnavutluk elden çıktı. Arap isyanı bastırılamadı. Dört asırlık Arap toprakları İngiliz ve Fransızlar tarafından işgal edildi.

Almanya'dan borç alındı. Hazine iflas etti. Hemen her cephede ordular yenildi. Bir milyon kişi hayatını kaybetti. Memleket enkaza döndü. İttihatçıların elebaşları, tekrar dönüp "hizmete devam etme" emeliyle memleketten firar etti. Birkaç hamiyetli Ermeni genci, bunları vurup intikam aldı. Yeni kurulan hükümet zamanında, İttihatçılar muhakeme edilip mahkûm oldu. Bunları İngilizler serbest bıraktı. Bunlar da kaçıp, Ankara'ya sızdılar. Yeni bir kisveye büründüler. İktidarlarını korumak için hemen her komplonun içinde yer aldılar. İttihatçı elebaşılar kahraman ilan edildi; şehitliklere gömüldü. O gün bu gündür millet bunlardan yakasını kurtaramadı.