Akademik Teşvik ve Etik Boyut

Akademik Teşvik Ödeneği Yönetmeliği, 18.12.2015 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bilimsel, sanatsal ve teknolojik faaliyetleri teşvik etmeyi amaçlayan bu yönetmelik, akademisyenlerin patent, bilimsel yayın, ödül, proje, araştırma, bildiri, atıf vb.’den alacakları teşvik puanı doğrultusunda kadro durumlarına göre belirli miktarda teşvik ödeneği almalarını öngörmektedir. Her bir akademik faaliyet türünden elde edilen puanların toplanmasıyla, ödemeye esas akademik teşvik puanı hesaplanacaktır. Akademik anlamda üretimin arttırılmasını teşvik edici nitelikteki bu düzenleme, bütçeden ar-ge çalışmalarına ayrılan payın arttırılması noktasından önemlidir.

Bu düzenleme, teşvikin akademisyen maaşlarına katkısı çerçevesinde olumlu karşılanmıştır. Katkının miktarı, hesaplanması, oranların haklılığı ve haksızlığı akademik forum ve mecralarda hararetli bir tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Ancak teşvik konusunu etik boyutu ve muhtemel etkileri açısından değerlendirenlerin sesi bu tartışmada oldukça cılız kalmıştır.

Öngörülen puanlama sistemi dengeli ve makul görünmekle birlikte yine de bu sistemin bazı açıklar içerdiği ifade edilebilir. Puanlamada ilk göze çarpan husus, ulusal ders kitabı ile SSCI, SCI-EXP, AHCI dergilerinde yayımlanan makaleye aynı puanın verilmesidir. Ders kitabının basımı, belirtilen indekslerde taranan dergilerde makale yayımlamaktan görece daha kolay olduğu bilinmektedir. Bu düzenlemenin niteliksiz ders kitabı enflasyonuna neden olma ihtimali söz konusudur. Ayrıca üniversiter öğretimin, ders kitapları üzerinden sürdürülmesinin akademik ve pedagojik değeri de ayrı bir tartışma konusudur.

Belirlenmiş olan tabloya göre ulusal kitap içinde bir bölüm yazan kişi, yayınlara ayrılmış 30 puanın %25’ini almaktadır; 4 adet bölüm yazarlığıyla yayın kategorisindeki maksimum puan alınabilmektedir. Fakat sosyal bilim alanında etki faktörü en yüksek SSCI indeksli bir dergide yayın yapıldığında alınacak puan 30’un %40’ıdır. Burada ciddi biçimde kalitesiz yayınların desteklenmesini besleyecek bir açık bulunmaktadır.

Tabloda SSCI dergileri arasındaki niteliksel farklılık gözetilerek bir ayrıma gidilmemiştir. Örneğin alanın en önemli dergisinde makale yayımlamakla, SSCI’a girebilmiş ama makale yayımlamanın göreli kolay olduğu daha düşük kalite bir dergide makale yayımlamanın getirisi aynı olmaktadır.

Düzenlemede yayın etiği açısından getirilen tek güvence, ‘Akademik Teşvik Komisyonu’dur. İlgili komisyonların başvuruları gereken titizlikle inceleyebilmesi yoğunluk durumlarında güçtür. Her sayısında yüzlerce makale yayımlayan ve sürekli makaleler arası referans veren etik dışı dergicilik türü desteklenmiş olmaktadır. Kolay puan toplamayı mümkün kılan söz konusu dergilerde yapılan yayın ve atıfların etik açıdan sorunlu olduğu bilinmektedir. Bunu engellemek amacıyla en azından Türkiye kökenli dergilerin ULAKBİM tabanı tarafından taranıyor olması şartı getirilebilir.

Yine atıfla ilgili olarak, SSCI dergiler ve etki faktörü yüksek dergilerden gelecek atıflara pek bir önem verilmediği görünmektedir. Bu dergilerden herhangi birinden gelecek bir atıf 1,5 puana tekabül ederken, ulusal bir kitapta yapılan atıf 0,6 puan getirmektedir. Örneğin ulusal yayınevinden çıkan bir eserde yapılan 10 atıf 6 puan değerinde olup, bu da gerçekleşmesi görece kolay bir durumdur.

Ancak burada vurgulanması gereken asıl sorun, özlük haklarının daha da iyileştirilmesi yerine benimsenen teşvik sisteminin akademik etik ihlallere (sahte yayınlar, danışıklı atıflar gibi) yöneltme riskidir. Burada, akademisyenin yapmakla sorumlu olduğu, bunun için aylık aldığı akademik iş için ödülle teşvik sisteminin etik değerleri muhafaza adına ne ölçüde uygun olduğu sorusu gündeme gelmektedir. Kuşku yok ki, temelde etik sorun bu bağlamda atılmak istenen her türlü iyi niyetli adımı baltalama potansiyelini içermektedir.

Bilim insanı olmayı bir yaşam idealitesi olarak içselleştiren akademisyenler açısından bu türden teşvikler çok ehemmiyet arz etmez. Zira ideal anlamda akademisyenlerin teşvikleri bizatihi bilgiye yapacakları katkıda içkindir; onlar ödüllerini bilime ve bilgeliğe adanmışlık duygusunda bulurlar. Ancak teşvikler, devletin bilime ve bilim insanına vermiş olduğu değerin bir nişanesini olarak anlamlıdır.