Kullanışlı Aptallar

Başlıkta kullanılan terim, Kullanışlı Aptal (useful idiot) Lenin'e mal edilen bir ifade. Lenin'in bu ifadeyi yazılı eserlerinde kullanmış olduğuna dair bir kanıt yok, lakin kavramın kendisi Sovyetler'in Soğuk Savaş sürecinde Batı dünyasına yönelik propaganda faaliyetlerini özetlemek için muazzam bir kavram.

Batı demokrasilerinde yaşayıp, bu demokrasilerin tüm nimetlerini kullanan ve fakat despotik rejimlerle karşılıksız bir aşk yaşayan entelektüeller için kullanılan bir ifade "Kullanışlı Aptal." Çoğu zaman bu despot rejimlerin kendilerini nasıl bir propaganda tekniği için kullandığının farkında olmayan bu entelektüeller, ya bu rejimlerden gördükleri teveccüh, ya da bir tür Oryantalizm şekli olan Batı dışındaki yönetimlerin sorgulanmayan masumiyet karinesine inançlarından normalde kendi ülkelerini yönetse derin bir nefret hissedecekleri kanlı despotlara sempati geliştirmeyi başarmışlardı.

BBC'nin aynı başlıkta hazırladığı harikulade belgesel Nobel ödüllü İngiliz yazar Doris Lessing'in kendi ağzından nasıl kullanışlı bir aptal olarak kullanıldığını gösteriyor. Lessing gençliğinde sıkı bir komünist ve 1952 yılında bir davet üzerine İngiltere'den bir heyetle Sovyetler Birliğini ziyaret ediyor. Ziyaretin amacı malum, Sovyet rejimi, Sovyetler'in "gerçek" yüzünü Batı kamuoyuna tanıtmak istiyor. Tüm gezi boyunca katılımcılar rejimin söylemek istediklerini duyuyor, görmelerini istedikleri yerleri görüyor. En sonunda Stalin ile tanışma "şerefine" bile nail oluyor.

Lessing yıllar sonra ismini vermediği yaşlı bir Rus adamın kendisine dediklerini anlatıyor. Lessing'in de dediği gibi büyük bir cesaret gerektirecek şekilde bu Rus adam, "bu gezide gördüğün, duyduğun her şey tamamen uydurma, gerçek çok farklı" diyor. Belli ki Lessing'in görmek istediği resim içinde bu uyarı pek anlam ifade etmiyor. "Emperyalizme direnen büyük Sovyetler" temalı makalelerini yazmaya devam ediyor.

Lakin, Lessing dürüst ve ahlaklı bir yazar. Seneler sonra Sovyet döneminin kanlı ve korkunç gerçekleri inkâr edilemeyecek kadar net şekilde kanıtlandığında nasıl kandırıldığını kendi ağzıyla itiraf ediyor. BBC için belgeseli hazırlayan gazeteci John Sweeney soruyor: "Peki Lenin'in bahsettiği kullanışlı aptallardan biri olarak görüyor musunuz kendinizi?" Büyük bir açık yüreklilikle "Evet" diyor Lessing: "Benim rolüm buydu, beni kullanışlı aptal olmam için davet ettiler ve o amaçla gezdirdiler. Nasıl bu kadar saf olabildiğimi anlamıyorum..."

Bu işin naiflik yönü. Bir de karanlık yönü var elbette tüm bu propaganda ve istihbarat faaliyetlerinin. Buradan, yani işin karanlık yönünü tartışmaya devam edeceğim.

Zira Yıldıray Oğur'un dün yayınlanan "Rus istihbaratı bizim medyayı nasıl kullandı?" yazısı ancak böylesi bir çerçevede anlaşılabilir...