Rafineriler, jetler ve bütçeler

İnternet ve gazeteler başta olmak üzere ortalıkta 'Koalisyon'un Suriye'deki petrol rafinerilerine saldırdığı ile ilgili haberler dolaşıyor. Bu rafinerilerin Türkiye'dekiler gibi büyük rafineriler olduğunu sanmayın. Eğer bir uçak böyle büyük bir rafineriye saldırırsa büyük yangınlar çıkar, etraftaki her şey yanar-yıkılır, çok büyük hava kirliliği oluşur, çok sayıda insan ölür ya da yaralanır ve böyle rafinerileri yeniden inşa etmek yıllar sürer...

Suriye'de saldırı düzenlenen rafineriler küçüktür, ufak bir apartman dairesi veya büyük bir buzdolabı kadardır. Normalde bir rafineri için yüzlerce dönüm arazi gerekir. Tipik bir orta ölçekli rafineride yüzlerce kilometre boru ve çok miktarda çimento kullanılır ve inşası oldukça karmaşıktır. Hatırı sayılır büyüklükte bir rafineri inşa etmek için milyarlarca dolar ve uzun yıllar gerekir. Ciddi hasar görmüş büyük bir rafinerinin tamiri yıllar olmasa da aylar sürer. Eğer tamamen yerle bir edilmişse enkazı kaldırmak ve yeniden kurmak yıllar sürer. Milyarlarca dolardan bahsediyoruz.

Suriye'de IŞİD ve diğer gruplar tarafından işletilen mini rafinerileri tamir etmek ise en fazla bir kaç gün, hatta küçük olanlar için birkaç saat sürer. Bu tür küçük rafinerileri inşa etmek büyüklüğüne bağlı olarak birkaç yüz dolarla, birkaç bin dolar arasındadır. Bunlar basitçe içinden boru çıkan kazanlardır. Bu kazanlardan çıkan boru ve hortumların büyük rafineriler için gereken yüzlerce kilometrelik borularla uzaktan yakından ilgisi yoktur. Mesela Hindistan'daki en büyük rafineride Hindistan'ı bir uçtan bir uca iki defa geçecek uzunlukta boru bulunmaktadır. Bunlar, çoğunlukla Türkiye'ye gelen, kötü kaliteli benzin ve motorini kamyonlara doldurmak için kullanılan borulara benzemez...

Koalisyon, IŞİD ile savaşmak için ayda 1-1.5 milyar dolar civarında bir para harcayabilir. Bu paranın yüzlerce milyon doları, yapması birkaç yüz dolar tutan mini rafinerileri yok etmek için kullanılacaktır.

Bu bütçe asimetrisine iyi bir örnektir. IŞİD ve benzeri örgütler küçük bir bütçeyle rafine ürün zinciri kurabilirken, bunları yok etmek için milyarlar gerekmektedir. IŞİD'in Türkiye'ye arabalar, kamyonetler, eşekler, vb. şeylerle petrol ve rafine ürünler taşıyan büyük bir boru hattı vardır. Aracıların ve birçok başka insanın dahil olduğu geniş bir şebeke mevcuttur. Kaçakçılık şebekeleri küçük gruplar ve geri teknoloji kullanmaktadır. Koalisyon ise çok yüksek teknolojiye sahip büyük bir işletmedir.

IŞİD kaçakçılık şebekeleri durdurulabilir mi? Evet, ama ürünlerin hareketini durdurmak için dahil olan herkesin çaba göstermesi gerekir. IŞİD'e giden paranın önemli bir miktarı bu sayede kesilebilir. Ama IŞİD ve diğer gruplar üzerindeki baskı kalktığı anda, aynı sistem çok az bir parayla yeniden kurulabilir. Kaçakçılık rotaları da oldukça düşük bir maliyetle değiştirilebilir.

Bu, çözmesi hiç de kolay olmayan bir mevzudur.