Şeyhülislâm Dâmâdzâde Ahmed Efendi

"Tarîkatler başlıca ikidir: (Zikr-i hafî), yani sessiz zikir yapan ve (Zikr-i cehrî), yani yüksek sesle zikir yapan tarîkatler..."

Dâmâdzâde Ahmed Efendi, altmışıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1076 (m. 1665)'da İstanbul'da doğdu. 1154 (m. 1741)'te vefât etti. Tarikatler hakkında buyurdu ki:

Tarîkatler başlıca ikidir: (Zikr-i hafî), yani sessiz zikir yapan ve (Zikr-i cehrî), yani yüksek sesle zikir yapan tarîkatler. Birincisi hazret-i Ebû Bekir'den (radıyallahü anh) gelmiş olup, Tayfûriyye, Yeseviyye, Medâriyye, Bektâşiyye, Ahrâriyye, Müceddidiyye ve Hâlidiyye gibi isimler almışlardır. Zikr-i cehrî hazret-i Alî'den (radıyallahü anh) Oniki İmâm vâsıtası ile gelmiştir. Bunlardan sekizincisi olan imâm-ı Alî Rızâ'dan Ma'rûf-i Kerhî almış ve Cüneyd-i Bağdâdî'nin çeşitli halîfelerinin silsilelerinde bulunan meşhûr velîlerin ismi verilerek, kollara ayrılmışdır. Böylece Ebû Bekr-i Şiblî yolundan Kâdirî, Şâzilî, Sa'dî ve Rıfâ'î, Ebû Alî Rodbârî yolundan Ebû-Necîb-i Sühreverdî vâsıtası ile Kübrevî, Mimşâd-i Dîneverî yolundan Dîneverî meydâna gelmiştir. İmâm-ı Alî'den (radıyallahü anh) Hasen-i Basrî vâsıtası ile Edhemî ve bundan Çeştî hâsıl olmuştur. Bedeviyye, Rıfâiyye'den hâsıl olmuştur.

Ebû Necîb-i Sühreverdî, Şihâbüddîn Ömer-i Sühreverdî'nin mürşidi ve amcası idi. Şihâbüddîn'den Sühreverdî hâsıl olmuş, Ebû Necîb'den bir kol da Rüknüddîn Muhammed Sencâsî'ye gelmiş, bundan Şems-i Tebrîzî ile Rükneddîn İbrâhîm-i Zâhid feyz almışlardır. Birincisinden Mevlevî meydâna gelmiş, ikincisi ikiye ayrılmıştır. Birincisinden Safiyyeddîn Erdebîlî yolu ile Bayrâmî ve bundan da Celvetîler hâsıl olmuş, ikincisinden Muhammed bin Nûr Halvetî yolu ile Halvetî ve Zeyniyye meydâna gelmişdir. Halvetî şeyhi Seyyid Yahyâ Şirvânî'nin bir talebesinden Gülşenî meydâna geldi. Şirvânî'nin diğer talebesi Pîr Muhammed Erzincânî'den ayrılan bir koldan Niyâzî ve Cerrâhî tarîkatleri hâsıl oldu.

Pîr Muhammedin diğer halîfesi Çelebi Halîfe Muhammed Cemâleddîn Efendi'nin bir talebesinden Şa'bâniyye hâsıl oldu. Hâcı Bayrâm-ı Velînin talebesi Ömer Sekînî'nin talebesi Hızır Dede, Üftâde Efendi'ye ruhsat verdi. Bunun talebesi de, Hüdâyî Azîz Mahmûd Efendi'dir.

Uşâkî yolunun reîsi Hasen Hüsâmeddîn efendidir. Buhârâ'da Seyyid Ahmed-i Semerkandî'den feyz aldı. Uşak'ta yerleştiği için Uşâkî denildi. Ticânî yolu, Afrika'nın batısında yayılmıştır...