AMERİKAN BAŞKANI DA ÇEŞİT ÇEŞİT…

 

Amerikalılar, 1774’de İngiltere’den istiklâllerini kazandıktan sonra yepyeni bir idare kurdular. Kralın yerine başkanı oturttular. Kongre dedikleri meclise de kanun yapma yetkisi tanıdılar. İki güç birbirinden apayrı çalışır. Dünyanın en kısa ve yürürlükteki en eski anayasalarından birini yaptılar. Ülkenin kuruluşu, insan hakları beyannamesi ile beraber gerçekleşti. Başlangıçta 7 eyâlet idiler. Fransa’dan, İspanya’dan, Meksika’dan, hatta Rusya’dan parayla toprak aldılar. Savaşarak kazandıkları da oldu. Bugün 50 eyâlet Amerika Birleşik Devletleri’ni teşkil eder.

Cumhuriyetçi ve Demokrat olmak üzere iki büyük parti vardır. Sembolü fil olan ilki, merkez sağ; eşek olan diğeri, merkez soldur. Sermaye sahipleri ve muhafazakârlar, Cumhuriyetçilere; alt tabaka, azınlıklar ve serbest fikirliler, Demokratlara rey verir. Bu sebeple rey nispetleri birbirine yakındır. Bazen birini, bazen diğerini iktidarda görmek mümkündür. İktidar değiştiği zaman, Amerikan politikasında da çok kayda değer değişiklikler görülmez.

İki küsur asırdır ufak tefek aksaklıklar dışında tıkır tıkır işleyen bir sistem teşekkül etti. Zaman zaman çok garip ve kabiliyetsiz insanlar başkan olduğu hâlde, sistemde en ufak bir sarsılma doğmadı. Okuma yazma bilmediği söylenenleri de oldu; balık avlama merakı yüzünden Beyaz Saray’a hiç gelmeyenleri de. İkinci sınıf Hollywood aktörleri de; felç olup hasta yatağında 8 ay başkanlık yapanları da... Ama Amerika’da demokrasi hiç kesintiye uğramadı. Bu, sistemin zaferi olsa gerek!

 

 

İngilizleri yenerek Amerika Birleşik Devletleri’ni kuran George Washington New York’ta bugün borsanın bulunduğu Wall Street’teki Federal Hall’da oturdu. En çok tedâvül eden 1 dolarlık kupürlerde resmi vardır. Zengin bir çiftçi iken İngilizlerle çarpıştı. 1789’da başkan oldu. Üçüncü kez seçilmeyi kabul etmeyecek kadar demokrasiye bağlıydı. Sonradan Philadelphia’nın yerine başkent yapılan Washington’a ismi verilmiştir. O zaman 4 milyon nüfuslu ülkenin 700 bini köle idi.

Başından bu yana Amerika’da 44 başkan gelip geçti. Kuruluşta emeği geçen Thomas Jefferson; muhaliflerinin ‘Kral I. Andrew’ dediği kudretli Andrew Jackson; köleliğin kaldırılması ve iç savaştaki zaferiyle tanınan Abraham Lincoln; asker orijinli ender başkanlardan Ulysses Grant; yakışıklı John Kennedy; soğuk savaşın galibi Ronald Reagan çok popülerdir. Calvin Coolidge o kadar sevilirdi ki, elini sıkıp konuşmak isteyenler Beyaz Saray önünde kuyruklar teşkil ederdi. California fatihi James Polk (1845-49), ‘en dürüst başkan’ olarak anılmıştır. Andrew Johnson aynı zamanda en talihsiz başkanlardandır. Senato tarafından hakkında açılan tahkikatta mahkûm olmaktan bir rey farkla kurtulmuştur.

En sevilen başkanlardan Lincoln’un hanımı Mary, ‘en sevilmeyen first lady’dir. Hatta güneyli bir casus olduğu dedikodusu bile yayılmıştı. Soğuk savaş sırasında dış politikada çok muvaffakiyet kazanan Nixon, ikinci kez başkan seçilirken rakiplerini gizlice dinlettiğini gösteren Watergate Skandalı patlak verince ne yapacağını şaşırdı. Söylediği yalanlar ortaya çıktı. İstifa pazarlığı yaparak kurtuldu. John Tyler ise, dönek bir başkan olarak tanındı. Senatörken, Demokratlardan Cumhuriyetçilere geçmişti. Geçirdiği çocuk felci sebebiyle tekerlekli sandalyeyle gezen ve 12 sene başkanlık yapan Franklin Roosevelt, damarlarındaki bir mikdar Yahudi kanının tesiriyle olsa gerek, fanatik bir Alman düşmanı olarak tanındı. Stalin’e kanıp Avrupa’nın yarısını Sovyetlere vermesi ve böylece emperyalist komünizme hizmeti büyük bir hata olarak tarihe geçti.

 

 

Seçildiğinde en genç başkan 43 yaş ile Kennedy idi. En genç ölen başkan da yine odur. 46 yaşında öldü. 70 yaşındaki Reagan ise en yaşlı başkan olarak tarihe geçti. John Adams da 90 yıllık ömrüyle en çok yaşayan başkan rekoru kırdı.

Washington, Jefferson, Madison, Monroe, Grant, Theodore Roosevelt, Wilson, Coolidge, Franklin Roosevelt, Reagan, Clinton, Bush ve Obama iki kere üst üste başkan seçilmişlerdir. Cleveland iki ayrı zaman başkan seçildi. Başkanlardan 13’ü Demokrat, 28’i Cumhuriyetçidir.

Andrew Jackson Beyaz Saray’da bekâr hayatı yaşadı. Karısı Rachel, başkan seçilmeden üç ay önce ölmüştü. Sarayda ev sahibeliğini başkanın aynı zamanda kâtibi olan yeğeninin hanımı Emily yürüttü.

 

 

Başkanlardan 29 tanesi yüksek okul mezunu idi. 27 tanesi avukattı. 5 tanesi askerdi. Garfield antik diller profesörü idi. Trump da dâhil 16 başkan hiç askerlik yapmamıştır. Çoğu eyâlet vâliliğinden gelmedir. Washington, Jefferson, Madison, Monroe, Jackson, Polk, Buchanan, Johnson, Garfield, McKinley, her iki Roosevelt, Taft, Harding, Truman ve Ford Mason locasına mensuptu.

Başkanların da düşmanı olur elbette. Dört başkan suikast neticesi öldürüldü: Lincoln (1865), James Garfield (1881), William McKinley (1901) ve Kennedy (1963). Gerald Ford, iki suikastten sağ kurtuldu. İki suikastçi de kadındı. Reagan da suikastten sağ kurtuldu. Amerikan başkanı en sıkı korunan kimselerden biridir. Bununla vazifeli gizli servis maliye bakanlığına bağlıdır. McKinley’in öldürülmesinden sonra, kalpazanlarla mücadelede çok başarı kazanmış olan bu servis vazifelendirilmişti. Başkan, çok iyi çalışan servisin talimatlarına harfiyen uyar. Nitekim Reagan suikastten kurtulmasını, profesyonel muhafızın meslekî refleksine borçludur.

 

 

 

Amerikan başkanı olmak için anayasada yazılı olmayan bir vasıf aranır o da WASP diye bilinir: White-Anglo-Sakson-Protestan. Beyaz, İngiliz ve Protestan olmayanlar için başkanlık hayaldi. 1930’larda Smith adında bir Katolik ağır bir mağlubiyete uğramıştı. Bu geleneği ilk yıkan Kennedy oldu. 1960 seçimlerinde Demokratların adayı idi. Hem Katolik, hem de İrlandalı idi. Genç ve yakışıklı oluşundan başka avantajı yoktu. Kimse kendisine şans vermiyordu. Karşısındaki aday Nixon son anda büyük bir hata yaptı. Kennedy’nin televizyondaki tartışma teklifini kabul etti. Renkli televizyonda makyajı reddeden Nixon çok yaşlı ve kasılmış görünüyordu. Kennedy ise rahat, esprili ve sevimliydi. Kennedy kazandı. Ancak sadece 118 bin farkla. Muhalifleri, Katoliklerin Papa’ya bağlı oldukları için, vatanlarına hıyanet bile edebileceklerini söylüyordu. Hatta başkanın yatak odasında doğrudan Papa’ya bağlı kırmızı bir telefon bulunduğu bile söylendi. Karısı Jackie milyonların sempatisini kazandı.

Öte yandan Kennedy’nin sarışın artist Marilyn Monroe ile dedikodusu ayyuka çıktı. Yine de kabullenilmemiş olacak ki, bu popüler ve yakışıklı başkan seçildiğinin üçüncü yılında esrarengiz bir cinayete kurban gitti. Katili yakalanıp apar topar cezalandırıldı. Kimse niçin vurulduğunu öğrenemedi. Çok spekülasyonlar yapıldı. Suikastın Rusya, FBI, ırkçılar ve zenginlerin el birliği ile işlendiği ileri sürüldü. WASP geleneğinin bir direği de hem zenci, hem de (Hıristiyan olduğunu deklare etmekle beraber) Müslüman orijinli ilk başkan Barack Hüseyn Obama tarafından yıkılmıştır.

 

 

Amerikan Başkanları 1800 yılından beri Beyaz Saray adlı bir evde otururlar. 18 dönümlük bir arazinin ortasındaki bu binada ilk oturan John Adams oldu. 1814’de büyük bir yangın geçirdi. Başkan Harrison (1889-93) Beyaz Saray’da kendisi ve eşinden başka kızı, damadı, üç torunu ve kayınbiraderi ile oturdu. Bu sebeple evde tadilat yaptırdı. Bu tadilat altı çocuklu sonraki başkan Roosevelt’e yaradı.

Üç başkan, John Tyler, Grover Cleveland ve Woodrow Wilson, Beyaz Saray’da evlendiler. Monroe ve Grant’ın kızlarının düğünü de Beyaz Saray’da yapıldı. Burada ilk doğan da Jefferson’un kızı oldu. 1841’de Harrison, üç haftalık başkan iken zatürreden öldü. İlk olarak vazifesi başında ölen başkandır. Aynı zamanda Beyaz Saray’daki ilk ölümdü bu. Zachary Taylor da 1850’de bir senelik başkan iken Beyaz Saray’da öldü.

Başkan, yılda 200.000 $ maaş alır. Seyahat için 100.000, eğlence için 12.000 ve diğer masraflar için de 50.000 $ tahsisatı vardır. Başkan yardımcısı ise, 94.000 $ maaş+10.000$ tahsisat alır. Emekli olunca başkanlara ölene kadar  70.000$  maaş ile bir o kadar da büro masrafı verilir. Bedava bir de büro tahsis edilir. Posta hizmetleri emekli başkanlara ücretsizdir.