“Lima’nın beyaz evleri…”

 

*Lima

 

 

Otuz sene evvel okuduğum ve en az Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza”sı kadar, beni etkileyen Moby Dick romanında, Peru’nun başşehri Lima’ya dair önemli anlatımlar vardır. Özellikle Lima’nın beyaz renkli evleri… Bir benzetmesi var ki, Amerikalı yazar Herman Melville’in; aradan geçen bunca zamana rağmen, hiç aklımdan çıkmamış! Hazır Lima’ya yolumuz düşmüşken, siz sayın okuyucularımla da paylaşayım istedim. Melville’in 160 sene evvel kaleme aldığı Moby Dick, denizcilik ve balina avcılığı üzerine yazılmış, ancak çok sonradan önemi anlaşılıp klasikleşmiş müthiş bir roman. Başlangıçta dikkat ve alaka çekmediği için, yazarı Melville büyük hayal kırıklığına uğramış ve başka bir iş bulup, geçimini sağlamaya çalışmıştır… Romanın anlatıcısı İshmael adlı bir gemi adamıdır, fakat başkahraman tabii ki, beyaz bir İspermeçet balığı ile âdeta kan davasına tutuşan Kaptan Ahab’dır. Kaptan Ahab’ın sonunda hayatına mal olan intikam tutkusu, ilk karşılaşmalarında Moby Dick’in onun bir bacağını koparmasıyla alevlenmiştir… Ahab’ın balina avcılığında kullandığı geminin kurgusal ismi bile çok dikkat çekici. Bugün hâlâ ABD’nin Connecticut eyaletinde soyları devam eden ve Alqonquin yerli dilini konuşan Kızılderili bir kabilenin adıdır Pequod…  Hem bu esrarengiz gemi hem mürettebatı ve tabii hem de Kaptan Ahab, her biri bir başka âlem! Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu ve Güney Pasifik kıyılarında geçen üç yıllık müthiş bir serüven…

Moby Dick romanına ilham kaynağı teşkil eden iki gerçek hadise vardır: 1820’de Essex adlı bir Amerikan gemisinin, bir balina tarafından batırılması ve 1839 yılında da Şili’de, Mocha Dick adlı albino balinanın öldürülüşü… Ancak bu romanın felsefi derinliği üzerinde, özellikle Kaptan Ahab karakteri hakkında yapılan yorumlar; çok farklı olup, siyasi-içtimai ve iktisadi alanlara taşırılmak suretiyle, pek çok boyut kazandırılmıştır. Ahab ile Moby Dick’in amansız kapışması, insan ile tabiat arasındaki savaşa, kimi zaman da Ahab ile gemi mürettebatı arasındaki çatışma, birey ile toplum arasındaki mücadeleye benzetilmiştir. O kadar değişik yorumlar var ki… Mesela: Pequod gemisinin Amerikan toplumunu, Ahab’ın da acımasız kapitalizmi simgelediği, keza Ahab’ın 20. Yüzyıl diktatörlerinin habercisi olduğu vs. ifade edilmiştir. Kaptan Ahab, Moby Dick’in koparmış olduğu bacağının yerine tahta bacak takarak, intikam için onun peşine düşer; fakat sonunda 30 metre boyundaki beyaz balina, Peguod gemisini personeli ile birlikte batırır, Kaptan Ahab dâhil herkes ölür. Hikâyeyi anlatacak olan İshmael hariç!.. 

1535 yılında İspanyol bir Conquistador olan Francisco Pizzarotaafından, Rimac, Chillon ve Lurin nehirlerinin kıyısına kurulan Lima, bugün Peru nüfusunun üçte birini barındıran (10 milyon) en önemli siyaset, ticaret ve bilim ve kültür merkezidir. 1551 yılında kurulmuş olan San Marcos Milli Üniversitesi, halen Amerikan ülkelerinde faal olan en eski üniversitedir. Melville’in bahsettiği Lima tabii ki bugün mevcut değil. Hâlâ beyaz renk Lima’daki binalara hâkim, ancak mimari bir özelliği olmayan çok katlı apartmanların bir kısmı farklı renkte boyanmış, diğer taraftan gecekondu tipi yapılar zaten hoş bir görüntü vermiyor… Yazar Melville’e göre; Pasifik Okyanusunun sakin koylarında bir araya gelen kalabalık balina topluluğunun, gökyüzüne püskürttüğü sular; yağmurlu bir günde yüksek tepeden şehre bakan bir atlı, Lima’nın beyaz badanalı evlerinin bacalarından çıkan dumanın manzarasını nasıl görüyorsa öyledir!.. Tabii Melville’in bahsettiği, 1850’lerdeki Lima. Bugün o beyazlığı ve tabiiliği aramak nafile. Zaten öyle bir beklenti içinde olmak da gerçekçi olmazdı. Keçuva dilinde “Konuşan” manasına gelen Lima yahut kıyısında yer aldığı Rimac nehrine atfedilen bu isim ve şehrin kendisi, her şeye rağmen, Latin Amerika’nın pek çok özelliğini yansıtıyor. En azından Peru nüfusunun yüzde 55’i, yerli halklardan (Kızılderili) oluşuyor...