1961 ve 1982 Anayasaları

1982 Anayasasının Komisyon Başkanı olan Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı'nın vefatı üzerine 1982 Anayasasına başından beri karşı çıkanların medyada eleştirilerine devam etmeleri üzerine, bu Haziran ayındaki Anayasa finali sınavına hazırlanan bazı öğrencilerim beni yakalayarak, 'Hocam yapılışı bakımından 1961 Anayasası mı, yoksa 1982 Anayasası mı, daha demokratiktir?' sorusunu yönelttiler. Ben de özetle şu cevabı verdim: Her iki anayasa 'Askeri Müdahaleler' sonucu yapılmış, her ikisi, bir kanadı askerî müdahaleyi yapan ('Milli Birlik Komitesi' (MBK) ve 'Milli Güvenlik Konseyi (MGK) diğer kanadı ise, sivillerden 'Temsilciler Meclisi' ve 'Danışma Meclisi'nden oluşan 'Kurucu Meclisler' tarafından hazırlanmıştır. Ne var ki, Kurucu Meclisin sivil kanatları seçimle oluşmamış, bu eksikliği gidermek için her iki Anayasa halk oyuna sunulmak sureti ile kesinleşmiş, fakat her iki Anayasa da 'Sivil Kanat'a Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesi yetkileri tanınmamıştır. Bununla birlikte, bu iki Anayasa karşılaştırıldığı takdirde 1961Temsilciler Meclisinin daha 'Temsili' olduğu zira bu meclis üyelerinin en az 3/2'ünün 'Dolaylı' bir seçimle üyelik sıfatını kazanırken, bir bölümünün çeşitli meslek kuruluşlarının temsilcilerini belirmesi yolu ile oluşmuştur. Oysa, 1982 Anayasası Danışma Meclisi üyelerinin tamamının, dolaylı veya dolaysız olarak MGK tarafından atandığını görüyoruz. Temsilciler Meclisinde, kapatılan DP dışında diğer partilere (CHP) ve (CKMP) ayrılan kontenjanlar dolayısıyla bu iki partinin 1961 Anayasasının hazırlanmasında büyük ölçüde etkili olmalarına mukabil, Danışma Meclisi bütünü ile 'Partisiz' bir meclistir. Diğer taraftan, Temsilciler Meclisi MBK karşısında, Danışma Meclisinin MGK karşısındaki durumuna oranla daha geniş yetkili bir kuruluş olduğunu, 1961 sisteminde temsilciler Meclisi tarafından kabul edilen metin MBK tarafından kabul edilmediği ve Temsilciler Meclisi, MBK'nın değişikliklerini benimsemediği takdirde, bir 'Karma Komisyon' kurulması ve Karma Komisyon metninin Kurucusu Meclis Birleşik Toplantısı'nda oylanması öngörülmekte, bu durum ise sayıca MBK'dan çok daha kalabalık olan 270 üye Temsilciler Meclisine bir üstünlük sağlamaktadır. Oysa 1982 sisteminde MGK Danışma Meclisi kabul edilen metinde dilediği değişikliği yapma veya tümü ile reddetme yetkisini haizdir. Yani, 1982 Anayasasının yapımında son söz MGK'nındır. Zira Danışma Meclisi, adının da ifade ettiği gibi, 'Temsilci' değil, bir 'Danışma' organıdır. Bu nedenle 'Temsilci' değil 'Danışman' olmayı kabul eden merhum Aldıkaçtı'ya karşı yapılan bu sitemleri paylaşmıyorum... Diğer taraftan, 1961 sisteminde Anayasanın halk oyunda kabul edilmemesi halinde, bu durumda Yeni Seçim Kanununa göre yapılacak genel seçimde yeni bir Temsilciler Meclisi kurularak, Anayasa çalışmalarına yeniden başlayacağı halde, 1982 sisteminde Anayasa tasarısının reddi halinde ne yapılacağına dair bir açıklık olmadığı için, bu durum, tasarı reddedildiği takdirde, Askerî İdarenin belirsiz bir süre daha devam edebileceğini akla getirmektedir. 1961 Halk Oylamasında siyasi partiler kamuoyu oluşturmakta aktif bir rol oynayabildikleri halde, 1982 sisteminde, 70 Sayılı MGK Kararına göre halkın vereceği reyin nasıl olması gerektiği hususunda herhangi bir telkinde bulunmak yasaklanmıştır. Nihayet. 1961 Halk Oylamasının aksine, 1982 Halk Oylamasında Anayasının kabulü cumhurbaşkanının seçimi ile birleştirilmiş, Anayasanın kabulünün ilânı ile birlikte, MGK Başkanı ve Devlet Başkanı Org. Kenan Evren, 7 yıllık süre için Cumhurbaşkanlığı sıfatını kazanmıştır. Ne var ki, 1982 Anayasası bugüne kadar yapılan değişliklerle Türkiye'nin ihtiyaçları ve AB ile uyum bakımından çok büyük mesafeler aldığı için, 1982 Anayasasına karşı bazı kişilerin beslediği 'fanatik nefretten' artık kurtulma zamanının geldiğini, Türkiye'nin (Anayasa kavgası) dışında ve daha önce birçok başka sorunu bulunduğunu düşünüyorum.