Havayı mal diye satmak

Haf­ta­lar­dır tüm dün­ya­yı sar­san ve muh­te­me­len ay­lar­ca da sar­sa­cak şid­det­li fi­nans kri­zi­ne ne­yin yol aç­tı­ğı­nı, bu işin pro­fes­yo­nel­le­ri­nin dı­şın­da an­la­ya­bi­len yok. Her­kes, bir yıl ön­ce­si­ne ka­dar ku­lak­la­rın­dan pa­ra fış­kı­ran pi­ya­sa­la­rın, kâr üs­tü­ne kâr ek­le­yen ban­ka­la­rın na­sıl olup da "pa­ra dar­lı­ğı­na­" düş­tü­ğü­ne akıl er­dir­me­ye ça­lı­şı­yor. Du­ru­mu ken­di meş­re­bi­ne gö­re yo­rum­la­yıp "i­de­olo­ji­k" ne­ti­ce­ler çı­ka­ran­la­rı say­maz­sak, her­kes bu çö­kü­şün se­be­bi­ni an­la­ma­nın der­din­de... *** MÜ­Sİ­AD'­ın dü­zen­le­di­ği ve 60 ül­ke­nin ka­tıl­dı­ğı IBF kon­gre­sin­de­ki ko­nuş­ma­cı­la­rı din­ler­ken bu "ya­kı­cı so­ru­nu­n" ce­va­bı­nı ara­dım. IBF baş­ka­nı Erol Ya­rar "pi­ya­sa­yı put­laş­tı­ran ba­tı eko­no­mi­si­ni­" se­bep ola­rak gös­te­rir­ken, do­la­rı al­tı­nın ye­ri­ne ika­me eden "B­ret­ton-Wo­od­s" an­laş­ma­sı­nın 64 yıl son­ra de­ğiş­ti­ril­me­si­nin gün­de­me gel­me­si­ni "ba­tı ka­pi­ta­liz­mi­nin çe­liş­ki­si­" ola­rak yo­rum­la­dı. Baş­ba­kan Er­do­ğan ise fi­nan­sal çö­kü­şün se­be­bi­ni "hal­kın li­sa­nı­na­" ter­cü­me et­ti: Ma­lı de­ğil ha­va­yı sat­mak. İk­ti­sa­di man­tık­la izah edi­le­me­yen spe­kü­la­tif de­ğer ar­tış­la­rı ve "o­luş­tu­ru­la­n" kay­di de­ğer­ler üze­rin­de yük­se­len fi­nans pi­ya­sa­la­rı­nın çö­kü­şü­nün ba­sit ama net iza­hı bu as­lın­da... *** Pet­rol gi­bi te­mel bir ma­lın fi­ya­tı bir­kaç haf­ta ön­ce 140 do­lar iken bu­gün 70 do­lar ise ve bu sü­re­de "ik­ti­sa­di­" arz ve ta­lep­te ba­riz bir de­ği­şik­lik ol­ma­dıy­sa, o za­man bu ma­lın "ha­ki­ki­" de­ğe­ri­nin üze­ri­ne bin­di­ril­miş spe­kü­la­tif, ya­ni ol­ma­yan ta­lep­le ve ma­te­ma­tik oyun­lar­la şi­şi­ril­miş bir faz­la de­ğer var de­mek­tir. Bu kö­pük de enin­de so­nun­da sö­ne­cek­tir. Pet­ro­lün "ger­çe­k" de­ğe­ri ile spe­kü­la­tif de­ğe­ri ara­sın­da­ki fark, -Baş­ba­ka­n'­ın ta­ri­fi­ne atıf­la- "ha­va­dır." Bu "ha­va­nı­n" alı­nıp sa­tıl­ma­sıy­la olu­şan de­ğe­rin de ka­lı­cı ol­ma­ya­ca­ğı ve bir gün -mut­la­ka- sö­ne­ce­ği açık­tır. Pi­ya­sa eko­no­mi­si "ha­ki­ki­" arz ve ta­le­bin ser­best­çe bu­luş­ma­sı ve ti­ca­re­tin "do­ğal sey­rin­de­" ya­pı­la­bil­me­si de­mek­tir. Do­la­yı­sıy­la suç­lu "ser­best pi­ya­sa eko­no­mi­si­" de­ğil, ser­best pi­ya­sa­yı "ku­ral­sız spe­kü­las­yon yap­ma­k" zan­ne­den fi­nan­sal mü­hen­dis­lik cam­baz­la­rı­nın "ha­va­yı mal gi­bi sa­ta­n" hırs­la­rı ve doy­ma­yan kâr iş­ta­hı­dır.