Yarım zamanlı çalışmanın avantaj ve dezavantajları

Yarım zamanlı çalışmaya ilişkin Torba Kanun 10 Şubat 2016 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanmıştı. İşçilerle ilgili yönetmelik 8 Kasım 2016 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanmıştı. İşçiler 2016 yılından beri bu haktan yararlanmaktadır.

 

Memurlar ise 9 yıl aradan sonra nihayet 18 Temmuz 2025 tarihinden itibaren Resmî Gazete’de yönetmeliğin yayımlanmasıyla birlikte bu haklarını kullanabilecektir.

 

Yarım zamanlı çalışmadan faydalanma esaslarını yönetmelik çıkar çıkmaz gazetemizde izah etmiştik.

 

Yarı zamanlı çalışma, yönetmelikte doğum veya evlat edinme sonrasında memurların normal haftalık çalışma süresinin yarısı olarak düzenlenmiştir.

 

Yönetmelik, ebeveynlerin her ikisinin memur olmaları şartıyla kadın-erkek memur ayrımı olmaksızın çocuklarının mecburi ilköğretim çağına başlayacağı tarihi takip eden ay başına kadar bu haktan belirli şartlarla faydalanma imkânı sunulmaktadır.

 

Yönetmelikle birlikte yarım zamanlı çalışma uygulamasına geçilmesinin en büyük avantajı, devlet memurlarının iş-özel yaşam dengesinin sağlanması özelikle aileleriyle daha fazla vakit geçirme ve çocuk bakımı gibi sorumluluklarını daha kolay ifa etme imkânı sunmasıdır. Çocuğun en çok ihtiyaç duyduğu dönemlerde ilk okul öncesi çağda çocuğu olan ebeveynler için büyük bir kolaylık sağlayacağı kuşkusuzdur.

 

Bütün bu olumlu yönlerine karşılık yönetmelik mali haklar ve sosyal yardımlar konusunda gerçeklerle bağdaşmadığı anlaşılmaktadır.

 

Anneler için cazip olmadığını, annelerin hayal kırıklığına uğradığını okurlarımızdan gelen iletilerden anlaşılmaktadır.

 

 

MEMUR MAAŞLARI TOPLU SÖZLEŞME EROZYONUNA UĞRADI

 

 

Memurların son yıllardaki en önemli kazanımlarının başında son genel seçimler esnasında tamamen Cumhurbaşkanı’mızın insiyatifiyle verilen seyyanen zam olmuştur. Ancak verilen seyyanen zam 3 dönemdir toplu sözleşme uygulamasıyla daha da iyileşeceğine tam tersine enflasyonun altında kalmıştır.

 

Memur maaşları; 2023/Temmuz ayında %5,42, 2025/Ocak %4,21 ve en son geçtiğimiz Temmuz ayında %1,10  oranında enflasyona kurban edilmiştir. Dolayısıyla seyyanen zammın önemli bir bölümünü TS yutmuştur.

 

 

SÜT İZNİNDEN MAHRUMİYET

 

 

Maaşlarının önemli bir kısmı toplu sözleşmeyle enflasyonun altında kalan memurların doğumla birlikte masrafları da katlanınca yarı zamanlı çalışarak yarı maaş almalarının pek mümkün olmadığı aşikârdır.

 

Özellikle yarı zamanlı çalışmaya geçmeyi düşünen tek maaşlı memur aileler için ücret ile diğer mali ve sosyal haklardaki oransal düşüşlerin yaşanması katlanılamayacak bir vaziyet teşkil edecektir.

 

Diğer yandan kadın memurların, doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk 6 ayda günde 3 saat, ikinci 6 ayda günde bir buçuk saat ücretli süt izni hakkı bulunmaktadır.

 

Yönetmelikte yarı zamanlı çalışma esasları arasında kadın memura ayrıca süt izni verilmeyeceği açıkça hükme bağlanmıştır.

 

Diğer yandan memurların kariyer ve görevde yükselme açısından da yavaşlamaya neden olacak olması başka bir endişe kaynağını oluşturmaktadır. Zira yönetmelikte derece yükselmesi ve kademe ilerlemesi ile ilgili mevzuatı gereğince aranan hizmet süreleri açısından yarım zamanlı çalışılan dönemdeki hizmet süreleri, yarım olarak dikkate alınacağı belirtilmiştir.

 

Hâl böyle iken yarı zamanlı çalışmaya geçmenin anneler için cazip olmadığı aşikârdır.

 

 

YER DEĞİŞTİRME VE NAKİL

 

 

Yarım zamanlı çalışma hakkından yararlanmakta olan memurun kurum içinde aynı veya farklı kadro ünvanına yer değiştirme suretiyle atanması veya başka kurumda bulunan aynı veya farklı kadro ünvanına naklen atanması ve atanılan kadro ünvanının, yarım zamanlı çalışma hakkından yararlanamayacak kadro ünvanları arasında yer almaması hâlinde memur, yarım zamanlı çalışma hakkını kullanmaya devam edecektir.

 

Ancak bu durumda, memurun haftalık yarım zamanlı çalışacağı günler ve çalışma saatleri, yönetmelikte belirtilen hususlara uygun olarak yetkili amir tarafından bir ay içinde yeniden belirlenebilecek.

 

Memurun geçici görevlendirme hâlinde de aynı hükümler uygulanacaktır.

 

Son olarak yarım zamanlı çalışma hakkını kullanmakta iken aylıksız izne veya refakat iznine ayrılan memur, bu izinlerin bitiminde yarım zamanlı çalışma hakkını kullanmaya devam edebileceğini de belirtmiş olalım.

 

 

FAYDALANMA ŞARTLARI

 

 

Yarım zamanlı çalışma hakkından faydalanabilmek için belirli şartlar öngörülmüştür.

 

Doğum hâlinde memurun veya eşinin doğum yapmış olmasının yanı sıra ayrıca;

• Çocuğun sağ olması
• Daha önce aynı çocuk için bu haktan yararlanılmamış olması gerekmektedir.

Evlat edinme durumunda da bu haktan faydalanmak mümkündür. Ancak, daha önceden evlat edinilen aynı çocuk için bu haktan yararlanılmamış olması şartı aranmaktadır. Söz konusu haktan faydalanmak için diğer bir şart ise talepte bulunma şartıdır. Bağlı bulundukları kurum sadece şartların bulunup bulmadığını kontrol edecek. Şartları tutanları bu haktan yararlandıracak.

 

Yarım çalışma hakkından faydalanmada bir diğer kısıtlama memurun kadro ünvanının yarım zamanlı çalışma hakkından yararlanamayacak ünvanlar arasında yer almaması gerekmektedir.

 

Kamu kurum ve kuruluşlarında şube müdürü ile dengi ve üstü yönetici ünvanlı kadrolarda görev yapan memurlar ile yurt dışı teşkilatında görev yapan memurlar yarım zamanlı çalışma hakkından faydalanamayacaklardır.

 

Bunların dışında kalmakla birlikte kamu hizmet sunumunu aksatmayacak şekilde, hizmet gerekleri ve kamu yararı açısından belirlenen bazı kadro ünvanları da Cumhurbaşkanlığı onayı ile bu haktan yararlanamayacaklar arasına dâhil edilebilir.

 

 

İŞ KANUNU’NA TABİ KADINLARIN SÜT İZNİ

 

 

İş Kanunu’muzda çalışan anneleri rahatlatmak daha da önemlisi bebeğin sağlıklı büyümesi için süt izni düzenlemesine yer verilmiştir. Buna göre kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 (bir buçuk) saat süt izni verilmesi zorunlu bulunmaktadır.

 

Yasa koyucu süt iznine ait sürelerin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını bizzat kadın işçinin insiyatifine bırakmıştır. Bu nedenle kadın işçinin süt iznini ne zaman nasıl kullanacağını işverene bildirmesi gerekmektedir. Süt izninin bebeğin bir yaşını doldurmasına kadar verilmesi gerekmektedir. Bir yaşından sonra bu hak kendiliğinden sona erecektir.

 

Kadın işçinin süt izninde bulunduğu esnada geçirdiği süreler aynen çalışılmış gibi sayılmaktadır. Diğer yandan işçilerin süt iznini toplamak suretiyle toplu kullanma talebinde bulunması bu uygulamanın özüne aykırıdır. Süt izini toplu olarak kullandırılması mümkün değildir.

 

Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde; birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, üçüncü ve sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmektedir.

 

Çoğul doğum hâlinde ise bu sürelere ayrıca otuzar gün eklenmektedir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bu süre 360 gün olarak uygulanmaktadır. Belirtilen bu sürelerde işveren kadın işçilere süt izni vermek zorunda değildir. Bu sürelerde süt izni kullanılamamaktadır.

 

 

SÜT İZNİ KULLANDIRMAMANIN MÜEYYİDELERİ

 

 

Süt izni yasadan kaynaklanan bir mazeret iznidir ve yasal haktır. Kural olarak da ücrete tabidir. Ancak ertelenmeme özelliği vardır ve sonradan kullanılamaz. Bu nedenle de doğduğu an kullanılması için işçi tarafından talep edilmesi gerekir.

 

Her ne kadar süt izni karşılığı ücret öngörülmemiş ise de işçiye verilmemesi hâlinde bağlanan cezai yaptırım gibi hukuki bir yaptırım da bağlanmalıdır. Bu minvalde Yargıtay kararlarında işçi süt izni olan günlük 1,5 saatlik zamanda çalışmış ise bunun karşılığı mesai yaptığından, fazla mesai olarak değerlendirilmeli ve fazla mesainin karşılığı ücret hesaplanıp hüküm altına alınması gerektiği yönünde hüküm konulmuştur.

 

İş Kanunu’nda ayrıca süt izni verilmeyen her bir kadın işçi için 2023 yılında işverene 9.302,00 TL idari para cezası kesilecektir.

 

 

MEMURLARIN SÜT İZNİ

 

 

Memur, doğum sonrası analık izni süresi bitiminden itibaren yarım gün izin hakkından mı yoksa süt izninden mi yararlanmak istediğini çalıştığı kurumuna dilekçe ile bildirmesi gerekmektedir. Yarım gün izninden faydalanan memura ayrıca süt izni verilmemektedir. 

 

Memura, doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren ilk 6 ayda günde 3 saat, ikinci 6 ayda günde bir buçuk saat süt izni verilmektedir. İkiz ya da daha fazla doğumlarda çoğul doğumlarda da süt izni süresi değişmemektedir.

 

 

MEMUR ANNENİN SÜT İZNİ KULLANMA ESASLARI

 

 

Süt izninden sadece kadın memur yararlanmaktadır. Annenin ölümü hâlinde dahi süt izni babaya geçmemektedir. Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı memur anne tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Bu konuda memurun çalıştığı birim amirinin bir insiyatifi yoktur.

 

Memur, süt izninden ve Devlet Memurları Kanunu’nda yer alan yarım gün izin hakkından aynı anda yararlanamamaktadır.

 

Süt izninin, memurun çocuğunu emzirmesi için günlük olarak kullanması gereken bir izin hakkı olması sebebiyle bu izin birleştirilerek sonraki günlerde topluca kullanılması mümkün değildir.

 

Süt iznini kullanmakta iken çocuğun ölümü hâlinde memur anne bu iznin kalan süresini kullanamaz. Çocuğun ölüm tarihi itibarıyla süt izni süresi tamamlanmış olacaktır.

 

Devlet memurluğuna atanmadan önce doğum yapan memur da doğumdan sonra 8 haftalık sürenin bitiminden itibaren süt izni süresinin kalan kısmı kadar bu izinden yararlandırılması gerekmektedir.

 

 

 

İsa Karakaş'ın önceki yazıları...