Gnostisizm hastalığı

Gnostisizm, Hristiyanlık dışında tüm dinleri reddeden özel bilgiye dayalı, dünyada cennetin kurulmasını hedefleyen, ebedî kurtuluş inancı diye tarif edilir. Hristiyanlıkla ve cennet fikriyle doğrudan ilişkili olmakla beraber seküler versiyonları da vardır. Bengül Güngörmez’in Eric Voegelin: İnsanlık Draması adlı eserine dayanarak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Gnostik mevcut durumdan şikâyetçidir. Bu kötü durumun, dünyanın yanlış organize edilmesinden kaynaklandığına inanır. Dünyanın kötülüğünden kurtuluşun mümkün olduğunu düşünür. Bu sefil dünyadan iyi bir dünya doğacaktır. Bu kurtarıcı dönüşüm, insanın kendi çabasıyla gerçekleştirilebilir. Varlığı değiştirmenin yolu olan Özel Bilgi – yani Gnosis- gnostiğin ana meşguliyetidir. Gnostik, kendisini ve dünyayı kurtaracak formülün kâşifi olduğuna kanidir; dünyayı kurtaracak bilgiye sahip olduğunu ilan etmeye hazır bir roldedir. Bu yüzden, bütün gnostik yaklaşımlar eskatolojiktir (ebedî kurtuluşcudur)…

 

Gnostikler genellikle kitlelerin kurtuluş formüllerinden söz ederler. Bu, insanları, gnostik ideolojinin bir kurtulması gerekenler ideolojisi olduğu kanaatine sürükler. Oysa, gnostisizm, Hıristiyanlığın tersine, bir köleler dini değil, bir efendiler dinidir. Efendiler kitlelere kurtuluşu bahşetmektedir; onlar olmaksızın kurtuluş gerçekleşmez. Bu anlayış, Leninist öncü parti teorisinden seçilmiş insanlar anlayışına kadar tüm dar kadro hareketlerini izah etmekte çok işimize yarar.

 

Güngörmez’den öğreniyoruz ki, Alman düşünür Voegelin nasyonal sosyalizm, faşizm, komünizm gibi ideolojilerin bir tür eskatolojiye ve bu dünyada bir cennet tasavvuruna sahip olma gibi gnostik özellikler sergilediğini düşünmekteydi. Bunlar tarihsel olarak ve muhtevalarıyla dinî bir görüşün taklitleridir. Temel varsayımları, insanın bu dünyada bir cennet kurabileceğidir. Gnostik muhtevalı bu ideolojik hareketler, insan doğasında radikal bir değişimi arzular ve bunu da kurumların dönüştürülmesiyle gerçekleştirmeyi amaçlar.

 

Gnostik yaklaşımların başka örneklerine de işaret edebiliriz. 

 

Kemalizm, gnostik bir yaklaşımdır; yeryüzü cennetinin M. Kemal’in izinde kurulabileceğine inanır. Mesihçi-Mehdici dinî hareketler ve gruplaşmalar da aynı çizgidedir. FETÖ, hiç kuşkusuz, tipik bir gnostik harekettir. Birçok fikir tarihçisi tarafından liberalizmin çocukluk hastalığı olarak görülen Objektivizm (Ayn Rand takipçiliği) gnostik özellikler sergiler. Randcılar bölünmüş felsefeyi birleştirerek insanlığı kurtaracak bir filozofun, bir Mesih’in, yani Rand’ın geldiğini düşünür. Dünyadaki iyilikleri rasyonellik, kötülükleri ise irrasyonalite olarak tasvir eder; bütün kötülüklerin irrasyonaliteden kaynaklandığını düşünür. Rand’a uyunca irrasyonalite ortadan kalkacak ve dünya tamamen rasyonel bireylerin yaşadığı, bir tür cennet olacaktır. 

 

Kimi anarko-kapitalistler de bir anlamda gnostiktir. Onların yeryüzü cennetinin anahtarı, devletin ortadan kalkmasıdır.

Devletsiz dünya neredeyse cennet olacaktır… Son zamanlarda, bir tür gnostik yaklaşım Erdoğan nefretinde sergilenmektedir. Bu anlayışa göre ülkedeki bütün kötülükler tarih, sosyoloji, hukuki sistem, ekonomik alışkanlıklar, siyasal kültür, toplumsal davranış kodları vs. ile alakasızdır, sadece Erdoğan’dan kaynaklanmaktadır; Erdoğan gidecek ve anında Türkiye cennete dönüşecektir… 

 

Gnostik yaklaşımlardan etkilenmek kişilere kesin inançlılık, farklı fikirlere tahammülsüzlük, dar görüşlülük, sabırsızlık, kabalık, küfürbazlık, sistematik yalancılık, ezbercilik gibi kötü karakter özellikleri kazandırabilir. Bu hâliyle Gnostisizm bir tür hastalık olarak görülebilir ve tedavisi için ideolojik olduğu kadar psikolojiye ve psikiyatriye de ihtiyaç duyulabilir. Ancak, tedavinin başlaması ve başarılı olması öncelikle hasta kişinin durumunu ve tedaviyi kabul etmesine bağlıdır…