22.11.2008 - 01:00 | Son Güncelleme: 22.11.2008 - 01:00
Türkiyenin arabuluculuğuyla ABD ve İran barışabilir mi?
Barack Obama, yeni öğrendiği bazı gizli bilgiler çerçevesinde İranla masaya oturmaktan vazgeçerse, o zaman Türkiyenin arabuluculuk imkânı tamamen suya düşebilir
Türkiyenin bir süredir bölgesinde var olan ihtilafların barışçı çözümünde oynamaya çalıştığı aktif kolaylaştırıcı rol, kolayca çözülmesi mümkün gözükmeyen konularda bile Ankaranın akıllara gelmesine yol açıyor. İsrail ile Suriye, İsrail ile Filistin, Azerbaycan ile Ermenistan, Rusya Federasyonu ile Gürcistan arasındaki gerginliklerin ortadan kaldırılması için Türkiyenin sarf ettiği çabalar ve Medeniyetler İttifakı Projesi yoluyla dünya barışına sağladığı doğrudan katkı, her zaman aranan bir arabulucu olma niteliğini kuvvetlendiriyor. Başbakan Erdoğanın ABD ziyareti esnasında dillendirdiği ABD ile İran arasında arabulucu olabiliriz şeklindeki sözlerine her iki taraftan da şu ana kadar karşı çıkanın olmaması doğrudan doğruya Türkiyenin yukarıda zikrettiğim niteliğiyle ilgili.
29 yıldır diplomatik ilişkileri bulunmayan, sürekli gerilim halinde yaşayan hatta İranın nükleer programı sebebiyle neredeyse sıcak çatışmanın eşiğine gelen ABD ile İran arasında Türkiyenin yapacağı arabuluculuğun başarıya ulaşmasının dört temel ön şartı var.
Birincisi, yeni seçilen ABD Başkanı Barack Obamanın, seçim kampanyası sırasında ifade ettiği İranla masaya oturabiliriz cümlesinin arkasında durması gerekiyor. Eğer Obama, ABD içinde hâlâ son derece güçlü olan sertlik yanlılarının ve Musevi lobisinin muhtemel taarruzlarını göğüslemeyi göze alır da, bu adımı atarsa, çok önemli bir psikolojik eşik aşılmış olacak. Yok eğer Obama Başkan olduktan sonra, yeni öğrendiği bazı gizli bilgiler çerçevesinde İranla masaya oturmaktan vazgeçerse, o zaman Türkiyenin arabuluculuk imkânı tamamen suya düşecek. Zira taraflardan biri diğeriyle diyaloğa kökten karşıysa, ne kadar çaba gösterirseniz gösterin, diplomatlarınızı yormaktan başka bir sonuç elde edemezsiniz.
İkincisi, İranın mutlaka özünde iyi niyetli olduğunu gösteren bir açılım yapması gerekiyor. İmza koymuş olduğu Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT) çerçevesinde, İranın da diğer imzacı ülkeler gibi, tabii ki, sivil ve barışçı amaçları için nükleer enerji üretmeye hakkı var. Fakat bu sürecin, dünyadaki diğer ülkeler tarafından da düşmanca olmayan bir girişim olarak algılanması gerekiyor. Bir yandan İsraili haritadan silmekten bahsederken, diğer yandan da nükleer çalışmalar yürütürseniz, düşmanca eylemler peşinde olmayan bir ülke imajını sürdürebilmekte elbette zorlanırsınız.
Bu çerçevede, Ahmedinejadın -eğer gerçekten ABD ile masaya oturmak istiyorsa- İsrail başta olmak üzere İrandan tehdit algılayan tüm ülkeleri rahatlatacak bir adım atması gerekiyor. Bu, tüm nükleer programını Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunun kesin denetimine açmak ve/veya uzun menzilli füze projelerini tamamen sonlandırmak olabilir.
Bu noktada akıllara ister istemez bir çelişki takılıyor: İranın komşuları, Pakistan ve Rusya Federasyonunun, sınırdaş olmamakla birlikte, füze menzili içinde bulunan Hindistan ve İsrailin nükleer silahları ve bunları fırlatma mekanizmaları mevcutken, İrandan bunları geliştirmemesini istemek ne kadar adil? Eğer ABD ile ilişkilerini gerilimden kurtarmak istiyorsa İranın bu gerekçeten uzak durması gerekiyor. Çünkü NPTye tamamen kendi rızasıyla taraf olmuş bir devlet olarak bu gerekçeye sığınmasına imkân yok. Kendi eylemleriyle köşeye sıkışmış olan İranın, bu sıkışıklıktan kurtulması için de mutlaka olumlu bir açılım yapması gerekli.
Üçüncüsü, ABD ile İran arasında bir yumuşama yaşanacaksa, bu ancak İsrailin de rızası alınarak gerçekleştirilebilir. Dolayısıyla, Türkiyenin ifa edip edemeyeceği tartışılan arabuluculuk görevi, eş zamanlı olarak hem ABD ile İran arasında hem de İsrail ile İran arasında yürütülebilir. Bu ise ancak, Lübnan meselesinden silahsızlanmaya, su konusundan, Irakın geleceğine tüm Orta Doğu güvenlik sorunlarını, zaman zaman değil her zaman gündeminde bulunduran bir Orta Doğu Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatının kurulmasıyla bir nebze gerçekleştirilebilir. Türkiye, bir süredir bölgede kendisine atfedilen barışçı, uzlaştırıcı, kolaylaştırıcı ülke olma fonksiyonunun avantajını kullanmak suretiyle Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı benzeri bir Orta Doğu örgütünün kuruluşuna öncülük edebilir. Bu tür bir girişim başlatılması için ortam ve zamanlama müsaittir.
Dördüncüsü, Türkiyenin böyle bir görevi başarıya ulaştırabilmesi ancak taraflara sunacağı güçlü argümanları olması gerekir. Sadece tarafları bir araya getirecek bir mekânı sağlamak, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının Uyuşmazlıkların Barışçı Yollardan Çözülmesi başlığını taşıyan VI. Bölümünde ifade edilen arabuluculuk görevinin gerçek anlamda başarıldığı anlamına gelmez. Arabuluculuğa soyunuyorsanız, tarafları çözüm için ikna edebilecek, onları masaya oturmaya, oturduktan sonra da çözüm olmadan masadan kalkmamaya zorlayabilecek, fikirleriniz, önerileriniz ve gücünüz olmalı. İşte bu sebeple, Türk dışişleri bugüne kadar arabuluculuk kelimesini herhangi bir girişimi sebebiyle kullanmaktan özenle kaçınmış, ekseriyetle Türkiyenin kolaylaştırıcı rol oynadığının altını çizmiştir.
Bu kere, iyi planlanmış, Türkiyenin ABD ve İran nezdindeki stratejik konumunun sağladığı avantaj üzerine bina edilmiş ve Rusya Federasyonunun bölgesel etkinliğini dengeleme gibi ikincil bir hedefi de içeren arabuluculuk konseptinin başarıya ulaşma şansı olabilir.
BLMEDKLERMZ
> Barack Obamanın İranla İlgili Görüşleri: Barackobama.com adlı resmi internet sitesinde Obamanın ağzından şu ifadeler yer almaktadır: İran nükleer silah edinmeye çalışmakta, Irakta milis güçlere ve bölgedeki terörist gruplara destek vermektedir. Aynı zamanda İran yönetimi İsraili tehdit etmekte ve Soykırımı reddetmektedir. Obama ve Biden ikilisi, Bush-Cheney ikilisinin aksine bu tehdidin bertaraf edilmesi için askerî müdahale gerektirmeyecek çözüm yollarının tükenmediğine inanmaktadırlar. Obama, İran ile Başkanlar düzeyinde doğrudan ve ön şartsız görüşmelerin başlamasının tam zamanı olduğunu düşünmektedir. Eğer İran nükleer programından ve terörizme destek vermekten vazgeçerse Dünya Ticaret Örgütüne üye olabilir, ekonomik yatırımlar yapılır ve diplomatik ilişkiler gelişir. Ancak İran bugünkü gibi davranmaya devam ederse ekonomik baskımız ve siyasî izolasyonumuz devam edecektir.
> Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) 15 Eylül 2008 tarihli İran Raporu: İran, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına rağmen uranyum zenginleştirme programına devam etmektedir. UAEA maalesef bildirilmemiş nükleer materyal ve faaliyetler nedeniyle İranın nükleer programının iddia edilen askerî boyutu hakkında tam ve açık olarak bilgi sahibi değildir. Bu bağlamda UAEA İranın daha önce de ifade edilen düzenlemeleri bir an önce yerine getirmesini talep ve iş birliği yapmaya davet etmektedir.
İRAN KRONOLOJİSİ İÇİN TIKLAYIN
