Verimi ve tasarrufu ile dünyaya fark atıyor: Türk yapımı motor gururumuz olacak

Fuat UĞUR

Hasan Basri Özdamar Kayserili bir iş adamı. Hayatını otomobillere, uçaklara, İHA ve SİHA’lara motor üretmeye adamış bir Türkiye sevdalısı. 200 işçinin çalıştığı fabrikasında bir yandan mini çamaşır makineleri, elektrik motorları, yayık makineleri, emaye ocaklar, quartz ve infrared ısıtıcı üretimleri yapıp Türkiye ile dünya genelinde 20 ülkeye satış yaparken, diğer yandan da sürekli geliştirdiği ve patentini aldığı HBO isimli motoru tasarlayıp seri olarak üretmeye başlamış bir isim. Yeni bir motor dedik çünkü bir nedeni var. HBO motor, içten yanmalı motorlarda yeni bir çevrim olup, dünyada bilinen motorlu aksamın dışında ve çok daha farklı konseptle çalışan, verimi ve yakıt tasarrufunu son yaptığı çalışmalarla yüzde 52’ye çıkaran bir motor tasarımı bu.

Öncelikle HBO, klasik bir motor değil. Onun gücünü, verimliliğini ve yüksek irtifa elde etmesini sağlayan da klasik motordan farklı bir konseptinin olması. Bu özellikleri sebebiyle de Hasan Basri Özdamar, motorunda aynı silindir hacminde daha fazla güç ve daha fazla tork, gaz emisyonları yönünden de mükemmel değerler elde ettiğini belirtiyor. Normal motorlar, silindir hacminde 100 birim enerji elde edildiğinde bunun yaklaşık %67 ile %72’si motorun cinsine göre dışarı atılmaktadır.

HBO motorun özelliği ise 100 birim enerjinin %48’ini dışarıya atıyor ve yukarıda da belirttiğimiz gibi 52 birim tasarruf ediyor.

Yakıt tasarrufunun bir anlamı var, hepimiz biliyoruz. Dünyada fosil yakıtların geleceği malum. Giderek tükenmekte. Öte yandan daha az yakıtın çevreye vereceği zararın da az olacağı aşikâr. Özdamar bu özellikleri sebebiyle ürettiği motorun dünya petrol tüketimini en az yarı yarıya düşüreceğini, yani dünyanın en çevreci motoru olacağını ifade ediyor.

Ama bir başka özelliği daha var HBO motorlarının. Bu da yine tasarlayıp ürettiği İHA motorlarında kendini gösteriyor. Hasan Basri Özdamar ile buluşup konuştuğumda ona sordum. Tasarlayıp ürettiği İHA motoruyla Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın hayalini gerçekleştirdiğini söyledi ve şöyle anlattı:

İHA’lar için yapılan motorlar normalde her 1.000 metre yükseklikte yüzde 10 güç kaybeder. Size örnek göstereceğimiz bir yabancı motor var, menşei ülkeyi söylemeyeceğim tartışma olmasın diye. Bizim “Hava fazlalık katsayısı” λ(lamda) 4’dür. Bizim motorumuzda oksijen %28. Bilenler anlar, uzun izahata girmeyeyim ve şöyle anlatayım. Dediğim gibi bu motorlar her 1000 metrede yükseldikçe yüzde 10 güç kaybeder. Onun sebebi de oksijen azlığıdır. Bu yabancı üretim İHA motoru en fazla 18 bin feet operasyonel yüksekliğe çıkabiliyor. Yani 1.000 metre çıkıyor, 100 beygir 90 beygire düşüyor. İHA 56 beygire düştükten sonra çıkamıyor ve bu yükseliş de dediğim gibi 18 bin feet’te; bizim birimimizle 5.487 metrede son buluyor. Çünkü biraz daha çıkarsa motor durur. Peki, motor neden duruyor? Oksijen yetersizliğinden dolayı. Bizim motorumuzu da hazırladık ve test ettik. Bizim motorumuzla, 56 beygire geldiğimizde biz 11 bin metreye yani 36 bin 80 feet’e çıkmış oluyoruz.  Diğer yabancı motordan iki misli daha fazla yukarıya çıkıyoruz. Üstelik daha oksijen fazlalığımızı kullanmadık. Sebebini anlamışsınızdır. Yakıtı tasarruflu kullanması ve gaz salınımının diğer yabancı motora göre çok daha az olması. Ve böylece bizim motorumuz HBO, her 1.000 metrede değil, 1.280 metrede yüzde 10 kaybediyor çünkü. Buradan 14 bin metreye çıkabiliyor ki bu da 46 bin feet’e karşılık geliyor. 15 yıl ODTÜ motor laboratuvarının başındaki isim olan Prof. Dr. Demir Bayka ile haftada iki gün deney yaptık motor laboratuvarında ve sonuçlara kendimiz bile şaşırdık testlerde.

Sizin yaptığınız motoru diğerlerinden farklı kılan nedir?
Bizim motorları klasik motorlarla mukayese etmemek gerekir. Pistonlu bir motor, içten yanmalı bir motor ama farklı bir motor yapıyoruz. Bizimki klasik bir motor değil. Piston ve krank ilişkisini farklı kurduk. Bu çalışmamız birçok üniversitede master ve doktora tezi oldu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Erciyes Üniversitesinde. Bizim motorların karbondioksit ve karbon monoksit salınımı çok düşük. Testlerde de kanıtlandığı üzere HBO motorlar yüzde 52 daha az yakıt yaktığımız için karbon dioksit (CO2) salınımı da yüzde 52 az olmakta. Atmosferin asıl tehlikeli belalısı karbon monoksit (CO) sıfır civarında. Hâlihazırda İHA ve SİHA’larda kullanılan motorların gaz salınımı yüksek.

Motor üretiminde çok sorulan bir soru var. Ne kadarı yerli? Nedir sizin oranınız?
Yüzde 100 yerli. Motorun tüm parçalarını kendimiz yapıyoruz, Fason filan değil. Fakat biz seri üretim yapmıyoruz şu anda.

Peki, seri üretime geçebilecek durumda mısınız?
Tabii. Sipariş geldiği anda seri üretime geçebiliriz. Yüzde 52 daha az yakıt yaktığımız için Aselsan ile bir görüşmemiz oldu. Bizden askerî araçlar için, içinde bizim motorumuzun da olduğu jeneratör istiyorlar. 1.000 adet. Motorlarımız hem sarsıntısız, hem gaz emisyonları bakımından son derece çevreci ve sessiz çalışıyor.

Yani sormak istediğim şu. Motorlarınızı seri olarak üretebilecek bir altyapınız, tezgâhınız var mı fabrikanızda?
Bu motorların daha sessiz ve daha güçlü çalıştırılması mümkündür. Burada bizim yapamadığımız krank ve piston mekanizmasının balansını özel bir tezgâhta alamadık, çünkü böyle bir tezgâh yok. Seri üretime başlandığı zaman bu tezgâh tarafımızdan yapılabilir. Ancak bilgisayarda statik değerleri alarak bir balans ayarı yapıldı. Dinamik bir balans ayarı yapılamadı, diğer ateşleme ve ayarlarda hassas ayarlama yapılamadı. Bunlar yapıldığı zaman gücün-torkun artacağını, özgül yakıt tüketiminin daha da düşeceğini ve daha sessiz çalışan motorlar yapılacağını söylemek mümkün.

"Cumhurbaşkanı’mıza 10 tane,100 tane mühendisin yanında yaptıklarımı anlatmak istiyorum. Cumhurbaşkanı’nın bu işin önünü açması hâlinde ürettiğim motor dünyada yeni bir çığır açacak"
 

Basri Bey, ürettiğiniz motorların patentlerini aldınız. Motorlar doktora tezleri, yüksek lisans tezleri oldu. Onlarca defa test edildi ve doğrulandı. Peki, siz bu motorları devlete kabul ettirebildiniz mi? Nasıl gelişti bu süreç, ne zaman başladı?
Şimdi motorlarda şöyle bir durum var. 100 birimlik bir enerji veriyoruz, bunun yüzde 70’ini verimsizlikten atıyoruz. Mühendisler bunu sürtünmeden gidiyor, şundan gidiyor bundan gidiyor vs. diye izah ediyorlar. Ben de ‘Yahu bu kadar verimsiz ve kötü bir makine olamaz’ dedim. En verimli motor yüzde 32-33. Yüzde 39 verimlilikte de hibrit araç motorları ancak o da akü destekli ve daha karmaşık bir yapı. Ben çalışmalarımda herhâlde 20-25 adet değişik motor yaptım. Sonunda bunları test etmek için ODTÜ motorlar laboratuvarının başındaki Prof. Dr. Demir Bayka ile tanıştım. Onunla defalarca istişarelerde bulunduk. Normal bir motorun verimliliği yüzde 32 civarındır. Sonunda benim motorları o laboratuvarda test ettiler. İçeride TÜBİTAK Başkanı, DPT Başkanı, Sanayi Bakanı, Sanayi Müsteşarı, İTÜ’den iki profesör, Yıldız Teknik Üniversitesinden profesörler vardı. Onlar yaptı deneyi. Biz Demir hocayla dışarıda geziyoruz. Zaten test sistemi bilgisayar kontrollü olduğundan müdahale edemiyorsunuz. Biz bunu söylüyorduk ve insanlar şüpheyle bakıyorlardı. ODTÜ’deki testlerde verimliliğimiz yüzde 43’ü buldu. Biz Lombardini firmasının İtalya’da ürettiği motorlardan 25 adet aldık. Mukayese yoluyla bunu gösterdik. Onların teknik ölçülerine sadık kalarak kendi motorumuzu yaptık. Aynı motoru yapıyoruz ama aynı parçalar değil. Test ettik. Onun deney raporları elimizde.

Sanırım dönemin Sanayi Bakanı Nihat Ergün ile epey görüşmeniz ve birlikte çalışmanız oldu fakat bir türlü istenen sonuca ulaşamadınız. Sebepleri neydi?
Dediğim gibi ODTÜ’deki testlere de katıldı kendisi. Kayseri’ye geldiğinde ‘Siz ilgi göstermeseniz de yabancı firmalar bize sürekli geliyorlar. Bir ünlü otomobil markasının yetkilisi 94 kere geldi bizimle görüştü. Yine bir yabancı otomobil firmasının ki çok ünlü (ismini veriyor yazmıyorum), kendi aralarındaki yazışmayı yanlışlıkla bize gönderdiler’ dedim. Sanayi Bakanı Nihat Ergün o zaman bana ‘Sen Amerika’yı filan arama, bize motor lazım’ dedi. Ondan sonra zamanın Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e gidildi. Çok ilgi gösterdi. ODTÜ’nün hem raporu hem de şifahi görüşmesi onu ikna etmiş görünüyordu. Abdullah Bey bir daha topladı bizi. Kendilerine ve toplananlara ‘Birçok patentim var ve ben bunları koruyamıyorum artık. Hem pahalı hem de masrafını karşılamıyor. Eğer devam etmemi istiyorsanız kaynak istiyorum. Üretmemi istemiyorsanız beni ABD’deki yetkililerle tanıştırın onlara anlatayım’ dedim. Görüşmeler başladı bunun üzerine. Haa bir tane de TOBB’dan bir mühendis vardı. Bu mühendis ile Santez kanalı ile tanıştırıldık. Bir de rektör vardı. O tam karıştırıcıydı. Yalan yanlış şeyler söyledi ve âdeta sabote etti toplantıyı. Bu motorun olamayacağını iddia etti, defalarca aksini ispat etsek de. O kişi TÜBİTAK Başkanı da oldu ve 15 Temmuz’dan sonra FETÖ’den tutuklandı ve iki üç yıl hapis yatıp şartlı tahliye oldu. Ama ona rağmen yine de orada bir karar alındı ve dediler ki bir enstitü kuralım. HBO Motor Enstitüsü kuralım tüm üniversitelerle irtibatlı olsun. Geliştirelim. Böyle bir hava oluştu. 10-15 hocanın katılımıyla da bu enstitünün görevlisi oldu. Ve sürpriz şekilde 2 milyon 770 bin dolar da destek vereceklerini söylediler bu projeye.

Çok iyi bir destekmiş, şaşırtıcı!
Ama tam öyle değil. Enstitü’nün içinde ODTÜ, İTÜ, Erciyes üniversitelerindeki hocalar var. Onlar dediler ki değişik yapılarda 30 adet motor üretilsin. Bu beş sene müddetle yapılacak. Ama 5 yıllık süre patentli buluşlarda çok önemli zaman kaybıdır. Ayrıca bütçenin yüzde 25’ini de benim karşılamam gerekiyordu, o tarihte benim bunu ödeyecek imkânım yoktu, ‘Siz ödeyin’ diye talepte bulundum, ancak süreç tıkandı.

Yani bu adamlara para kazandırma işine dönüşmüş sizin buluşunuz.
Tabii. Onlara iş sahası oluşturuyorlar, onlar da iş uzasın istiyor. Oysa o ilk 3 motoru ben 6 ayda üretmiştim bile. Bakan’a dedim ki ben bu işi böyle yapmam dedim. Zaten sağlık sıkıntılarım oldu. Parayı almadım. Daha sonra yüzde 37 olan verimliliği yüzde 70’e çıkardım. Bir motor patentim Erciyes Üniversitesinde yüksek lisans tezi oldu ve yüzde 73 yakıt tasarrufu ile güç artışı sağladı. Ayrıca son yapılan motorlardaki geliştirmelerle alınan patentlerle motorlar yaptım ve bu da Atılım Üniversitesinde doktora tezi oldu. Kısa adı ISASTECH olan Uluslararası Otomotiv Bilimi ve Teknolojisi Sempozyumu’nda sunularak çok beğenildi.

TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEİ) ile çalışma yaptığınızı söylediniz, nasıl oldu bu?
Evet, TEİ ile motoru uçakta test etmek için ortak bir çalışma yaptık. TEİ bize iki mühendis gönderdi. Gittiklerinde çok olumlu bir rapor vermişler. TEİ’nin yönetim kurulu başkanı o sırada bir general. Teknik Müdürü bir Makine Mühendisi Erhan Bey. 2013-14 yılı. Bu çalışmayı yapmak için ne kadar para lazım diye sordular. Genel Müdür, desteklenmesi gerektiğini söyledi. Yönetim Kurulu Başkanı General de genel müdüre “Hazırlayın, getirin imzalayayım” dedi. Ve biz motoru yapmaya başladık onlarla. Ama hiç para konusu yok ortada. Sonra seçtikleri TEİ uçağına yaptığımız motoru monte ettik ve uçurduk. Sonra parayı konuşmaya sıra geldiğinde yönetim kurulu değişti ve genel müdürlüğe Mahmut Faruk Akşit geldi. Akşit de bana ilgi gösterdi. Benden bir tank motoru istedi Mahmut Bey. En küçük hacimde. Bir hafta sonrası için randevulaştık. Çizimi yapıp getirdim. Anlattım ama sonra kendisi bana “Basri Bey biz sizinle devam edemeyeceğiz” dedi. Sebebini anlayamadım.

Peki, bu motor projesini Bayraktar Holding’e götürdünüz mü?
Evet götürdüm. Haluk Bayraktar benimle görüştü. Anlattım, demin size aktardığım test sonuçlarımızı paylaştım. Yakıt tasarrufundan, hafif olmasından, oksijen yeterliliğinden söz ettim. İrtifanın yüksekliğini anlattım. Sıcak bakmadı. Onlar bir başka şirketle motor anlaşması yapmışlar. Oysa elde ettiğimiz gaz emisyonlarına dünyanın bugünkü teknolojiyle ulaşması mümkün değil. Benim düşüncem şu. Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan televizyonda bir keresinde “30 bin feet’i geçecek bir motor yapın” dedi. Biz 30 bin feet’i geçiyoruz. Oksijenin tamamını yakacak fazlalıkta yakıt göndermiyoruz çünkü yakıt tasarrufu yapan bir motor HBO. Az yakıt yakmamıza rağmen sistem bize daha güçlü bir motor veriyor. Ben bu yüzden CUMHURBAŞKANI’MIZA ULAŞMAK istiyorum.

Yıllardır siz bu işte inat ettiniz, uğraşıyorsunuz ama hakikaten istediğiniz gibi bu motoru Türkiye’nin savunma sanayiine ve binek araç sistemine sokamadınız. Neden ulaşmak istiyorsunuz Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a?
Ben Cumhurbaşkanı’mıza 10 tane, 100 tane mühendisin yanında yaptıklarımı anlatmak istiyorum. Cumhurbaşkanı’nın bu işin önünü açması hâlinde ürettiğim motor dünyada yeni bir çığır açacak. Böyle bir imkân istiyorum. Bazen bir fikir vardır, güzeldir ama fikri yapmak zordur. Ben sadece tasarlamadım, aynı zamanda yapıp ürettim ve patentini aldım. Bağımsız kuruluşlara ve üniversitelere test ettirdim. Sonuçları ortada. Yurt dışında yayınlar var. İki üç adet doktora yüksek lisans ve master tezi var. Yüksek lisans tezlerinden biri, dünyada her ay üst düzey 25 projenin yayınlandığı bir bilimsel dergide 1-2 haftada normalde kaldırılması gerekirken 12 ay gündemde kaldı. 17. sıradan birinci sıraya çıktı HBO motor olarak.

HBO 340 NASIL BİR MOTOR?

İçten yanmalı motorlarda kullanılan enerjinin büyük bir kısmı ısıl yollarla kaybedilir; bu kayıplardan sonra kayıp  kaynakları arasında en büyük paya sahip olan faktör ise motor içi sürtünmelerdir. Literatürde krank ofsetli motor konsepti motor içi sürtünmeleri azaltmak için ortaya konmuş ve denenmiştir. Yeni tasarım HBO motoru ofsetli krank-piston yapısına sahiptir. Ofsetli yapısı sayesinde piston yukarı ve aşağı hareketini farklı hızlarda yapmaktadır. Hızın güç strokunda görece daha yavaş hareket etmesi sayesinde sürtünmelerin azaltılması hedeflenmiştir. İçten yanmalı motorlarda ikincil piston hareketleri istenmeyen gürültü, titreşim ve performans kayıplarına sebep olur. HBO motorunun piston tasarımı pistonun ikincil hareketlerini sınırlandıracak şekilde 7,3 derecelik açıyla işlenmiştir. Bu açı sayesinde üst ölü noktada minör itki tarafına doğru dönmeye çalışan piston, açılı yüzeyden kaynaklı oluşan moment sayesinde düzeltilmiş ve performansta artış, titreşim ve gürültüde azalma gözlenmiştir. Ayrıca piston kolu tasarımı moment aktarımına yardımcı olacak şekilde oluşturulmuş bu yapıyla ayrıca piston kolu mukavemeti artırılmıştır. Bu motor yüzde 100 yerli imkânlarla yapılmıştır.

LOMBARDINI (LGA) MOTORLARIYLA MUKAYESELİ OLARAK YAPILAN TESTTEN 8 NO.LU SONUÇ:

HBO 340 motorun ürettiği güç, LGA 340 motorun  ürettiği güçten yüzde 37 daha fazla güç üretiyor. LGA 340 motor HBO 340 motorun gücüne erişebilmesi  için gücünü  yüzde 60 daha fazla artırması GEREKMEKTEDİR.
Özgül Yakıt Tüketimi
HBO 340 motor LGA 340 motordan yüzde 34 daha az yakıt tüketiyor. LGA 340 motor HBO 340 motora göre yüzde 53 daha fazla  yakıt tüketiyor yakıt tüketiyor.
VERİM 
HBO 340 cc Verimi =  %35,3
LGA 340 cc Verimi = %23,1,
LGA 340 cc Gücü = 9,9 (Hp)
Verimler Farkı = %52
Son çalışmalarımız ile daha iyi neticeler elde ettik. Şöyle ki:
HBO 340 cc Verimi : % 60,8,
HBO 340 cc gücü: 15,1 (Hp)