İsa Karakaş

SGK’dan malullük, emeklilik (yaşlılık) ve ölüm sigortalarına prim ödeyenlerin, sigorta kollarından yapılması gereken yardımlara hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde, sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş faktörlerine bakılmaktadır.

Ülkemizin imzalamış bulunduğu ve bugün hâlen yürürlükte bulunan 31 sosyal güvenlik sözleşmesi/anlaşması bulunmaktadır. Bu sözleşmelerden 19 tanesi sağlık uygulamalarını da kapsamaktadır. Ülkemiz açısından sağlık uygulamalarında Almanya, Belçika, Karadağ, Macaristan, İtalya ve Tunus sözleşmeleri 4/1-a (SSK) 4/1-b (Bağ-Kur) ve 4/1-c (Emekli Sandığı) sigortalılarını geriye kalan diğer sözleşmeler ise sadece 4/1-a (SSK) sigortalılarını kapsamaktadır.

Bugün koronavirüs salgını günlerinde sevinçle kutlamakta olduğumuz Kurban Bayramı’nın ikinci günündeyiz... Yasal düzenlemeler gereğince arife günü perşembe günü saat 13.00’te başladı. Arife günü ile birlikte toplamda dört buçuk günlük Kurban Bayramı günleri özel ve kamu kesimi dâhil olmak üzere tüm çalışan işçiler açısından da aynı zamanda resmî tatildir.

Devlet memurlarına ilgili mevzuat uyarınca ücretli ve ücretsiz değişik izinler kullandırılmaktadır. Bu izinlerden biri de memurların talebine bağlı olarak kullanılabilen doğuma bağlı aylıksız iznidir.

Bürokratik işlemleri ve kırtasiyeciliği azaltmaya çalışan Sosyal Güvenlik Kurumu konut kapıcılığı iş yerlerini de kolay işverenlik kapsamına dâhil edilerek bu kapsamda yapılacak işlemleri iyice basitleştirmiştir.

Emeklilik şartları içerisinde, yaş dışında en önemli şart, öngörülen prim ödeme gün sayısının tamamlanmasıdır. Bunun için her ay 30 gün prim gün sayısının bulunup bulunmaması önemlidir. Ay içinde 30 günden az SGK’ya bildirim aynı zamanda emeklilik için gereken prim gün sayısının tamamlanmasını da geciktirecektir.

Daha önceden de gerek bu köşemizden gerekse birçok platformda SGK ve Maliye’nin ismini kullanarak yapılan dolandırıcılık girişimlerine karşı kamuoyunu müteaddit kez uyarmıştık.

Koronavirüs salgınının yayılma hızının azaltılması veya tamamen durdurulması amacıyla alınan tedbirlerin ekonomide yaşatacağı olumsuz etkilerin giderilmesine yönelik İşsizlik Sigortası Kanunu ile İş Kanununda çeşitli düzenlemeler yapılmıştır.

2020 yılında "Torba Kanun" serileri devam ediyor... Mart, nisan torba kanunlarından sonra özellikle 1 Haziran'dan itibaren yeni normale geçiş süreci ile birlikte işveren ve çalışanların sabırsızlıkla beklediği "Yeni Torba Kanun", “İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi” adı altında nihayet TBMM’ye intikal ettirildi.

İşçi eşlerinin başta anne ve babaları ile diğer yakınlarının ölümü hâlinde iş hukukumuzda herhangi bir ücretli mazeret izinlerine yer verilmemiştir. Bu husus önemsizmiş gibi görünmekle birlikte aslında aile birliği açısından son derece ehemmiyet arz etmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ana finansman kaynağını; çalışanlar ile işverenlerden alınmakta olan primler teşkil etmektedir…

Kamuda hâlen değişik statüde çalışan 3,5 milyonu aşkın personel bulunmaktadır. Bu personelin çoğunluğunu devlet memurları oluşturmaktadır. Ancak aynı işi yapmalarına rağmen bazı kamu çalışanları memur, bazıları sözleşmeli bazıları da işçi statüsünde çalışmaktadır. Bu grupları da alt gruplara indirgemek mümkündür. Örneğin mevsimlik çalışanlar, geçici sözleşmeliler… gibi.

Kıdem tazminatı, işçinin çalışma sürelerine bağlı olarak emeklilik, askerlik, evlenme ve kanunda öngörülen diğer şartlarla işten çıkışı esnasında kendisine ödenen toplu paradır.

Sağlık bir toplum için aile şarttır. Ailenin ilk adımı ise evliliktir… Ülkemizde devlet evliliği teşvik etmek için birtakım desteklemelere ilişkin düzenlemeler yapmıştır. Bu düzenlemelerden biri evlilik öncesinde bankaların yurt içi şubelerinde TL cinsinden mevduat hesabı, katılma hesabı veya özel cari hesap açılarak öngörülen şartların yerine getirilmesi ile devletin 9 bin TL’ye varan çeyiz parası katkısıdır.

Sosyal Güvenlik Kurumu, yapısı itibarıyla bir kurum olmakla birlikte birkaç bakanlığın bütçelerinin toplanarak bir araya gelmesi hâlinde bile SGK’nın bütçesine denk gelmemektedir. Öyle ki genel bütçeden sonra en büyük bütçeye sahip kurumdur.

Koronavirüs (Covid-19) günlerinde "kısa çalışma" uygulaması istihdamın korunması ve çalışanların geçimlerini sürdürmeleri açısından âdeta bir can simidi olmuştur. Keza kısa çalışmanın ilk uygulandığından günümüze kadar rekor sayıda firma ve rekor sayıda işçi için başvuru yapıldı. Sonuçta 300 bini aşkın firmanın 3 milyonun üzerinde çalışanı kısa çalışma ödeneğinden yararlandı.

Kıdem tazminatı, 1936 yılında yürürlüğe giren ilk iş kanunumuzdan beri çalışma hayatında yer almaktadır. İlk yürürlüğe girdiği dönemlerde işçinin her 5 yıllık çalışması için 15 günlük ücreti tutarında düzenlenen kıdem tazminatı, daha sonra yapılan değişikliklerle her 1 yıllık çalışması için 30 günlük ücret tutarında belirlenmiştir.

SGK uygulamasında hizmet akdi ilişkisinin oluşması, belirli bir faaliyet sebebiyle vergi mükellefiyeti, esnaf ve ziraat odalarına kayıt ve SGK Kanununda sayılan diğer hâllerde sigortalılık mecburidir. Bu mecburiyetten muaf tutulmak birkaç istisna dışında mümkün değildir.

Hukuk sistemimizde sözleşme özgürlüğünün bir sonucu olarak daha önce kabul edilen bir hukuki ilişkinin, sözleşmenin taraflarınca sona erdirilmesi mümkün bulunmaktadır. Aynı şekilde işçiler ile işverenler de ortak iradeleriyle anlaşarak iş sözleşmelerini sona erdirebilmektedir.

SGK, sosyal güvenlik hizmeti sunmak için çalışanların kazançlarını esas alarak hem çalışanlardan hem de işverenlerden prim almaktadır. Genel olarak kanunda sayılan bazı istisnalar haricinde bütün kazançlar prime tabi tutulmaktadır. Bazı kazançlar ise kısmen veya tamamen sigorta primine tabi tutulmamaktadır.