Mehmet Oruç

"Kocanızın ne giyeceğinden nasıl konuşacağına kadar hiçbir şeyine müdahale etmeyin, onun her an peşinde koşturup duran annesi değil, arzuladığı kadını olun yeter!.."

İslam büyükleri, ticarette dinin istismar edilmesinden hoşlanmazlardı, böyle yapanlardan da alışveriş yapmazlardı. Fudayl bin İyad hazretleri bir gün çocuklarına ekmek almak için çarşıya gitmişti. Ekmekçinin ekmek satışı yaparken Allah'ı tesbih ettiğini, Kelime-i Tevhid okuduğunu ve Salevât-ı şerife getirdiğini gördü; ondan ekmek almaktan vazgeçti. Kendisi ve çocukları ertesi güne kadar aç kaldılar. Ertesi günü, bir şey konuşmaksızın ekmek satışını yapan birisine rastladı da ondan aldı, ekmeğini. Ona dediler ki: "Ey Ali'nin Babası, bu kolay bir şey!" O da şu karşılığı vermiştir: "Bu kolay şeyinizin beni cehenneme götürmesinden korkuyorum."

Benim için "huzur" değil "eşitlik" önemli diyen kadınların tedavile-rine cevap vermiyor bu metot! Bunun için huzur mu eşitlik mi acilen karar verme zamanı!..

İslam büyükleri kul hakkından, harama düşmekten çok korkarlar bu tehlikeye düşmemek için de helal olan, mubah olan şeyleri bile terk ederlerdi.

İslam büyüklerinin tek arzuları, Cenab-ı Hakkın sevgili bir kulu olabilmek, ahirette onu görme nimetine kavuşabilmektir. Bunun için takva sahibi olmaya çalışırlardı.

İslam büyüklerinin güzel hallerinden biri de, günahlardan sakınma hususunda Müslüman kardeşlerinin kusurlarını örtmeleridir.

Dinimizde, ticaret ve sanattan başka bir geçim yolu da hizmettir. Kişinin dinine, imanına zarar gelmeyecek her işte çalışması caizdir. Yûsüf aleyhisselam, peygamberlerin büyüklerinden olduğu hâlde, insanların sıkıntıda olduğunu görüp, hükûmet reîsi kâfir olduğu hâlde, ona giderek vazîfe istedi. Böylece, insanlara hizmet etti.

Ticaretle uğraşanlar, alışveriş yaptığı kimse ile olan sözlerini, hareketlerini, aldığını, verdiğini iyi ve doğru hesap etmelidir. Kıyâmette, bunların hepsinden hesap vereceğini bilmelidir.

Çalışmaktan, ticaretten, sanattan maksadın ahiret hazırlığı olduğu unutulmamalıdır.

"Avrupa'nın temel kanunları, Doğu'nun örf ve âdetlerine taban tabana zıttır. İthal malı ıslahattan kaçının. Bu gibi ıslahat Müslüman memleketlerini ancak felakete sürükler. Onlardan hayır gelmez sizlere!.."

İmam-ı Gazali hazretleri buyurdu ki: Her Müslüman iyi bilsin ki, bütün sanatlar, farz-ı kifâyedir. Bunu düşünerek, bir sanata yapışmak, ibâdet etmek olur. İster kitaplı kâfirler keşfetsin, ister kitapsız kâfirler bulsun, her sanatı öğrenmek ve hele, harp vâsıtalarını en modern, en ileri şekilde yapmaya çalışmak farzdır. Bu vâsıtaları yapabilmek için, gerekli ilimleri, dersleri mekteplerde, bu niyet ile okutmak ve okumak hep ibâdet olur.

"Yemin ederim ki bir zaman gelir siz, Hıristiyan ve Yahudilere öylesine tâbi olursunuz ki, âdetlerinin peşinde, karış karış, onların ardı sıra yürürsünüz, arşın arşın, saat saat, adım adım onları takip edersiniz!.."

Dünya işleri, âhiret için çalışmaya mani olmamalıdır. Münâfıkûn sûresi, dokuzuncu âyet-i kerimesinde meâlen, "Mallarınız ve çocuklarınız, Allahü teâlâyı, hâtırlamanıza mani olmasın!" buyuruldu.

İmam-ı Gazali hazretleri buyurdu ki: Bir kimsenin dünya ticâreti, âhiret ticâretine mani olursa, bu kimse bedbahttır, zavallıdır.

İslam büyükleri, fakirlere veresiye verip, parası olmayandan, istememeyi niyet ederlerdi. Borçlusu ölünce helâl ederlerdi. Vârislerinden istemezlerdi.

İslam büyükleri, borçlularını sıkıştırmazlardı. Malı olup da, ziyân ile satmadıkça veya muhtaç olduğu bir şeyi satmadıkça, ödeyemeyecek bir hâlde olanların ödemesine zaman vermenin ihsân olduğunu ve sadaka sevabı kazanılacağını bilirlerdi.

İslâm büyükleri alışverişte ihsan eder; az kârla, çok iş yapar, bunu daha bereketli bulurlardı.

Ticaretle uğraşan İslam büyükleri, fazla kârdan değil, alıcının memnuniyetinden, sevinmesinden daha çok hoşlanırlardı. Bunun için, fazla ihtiyacı olduğu için, çok para vermeye râzı olsa bile, müşteriden çok kâr istemezlerdi. Buna ihsan denir.

Hasan Sabbah ve adamları, bozuk İsmâiliyye fırkasını yaymaya çalışıyorlardı. İslam âlemi zaafa uğramış; Endülüs'te felsefi fikirler dinin yerini almaya başlamıştı...

Alışverişte kul hakkından kurtulmak için, karşı tarafı aldatmaktan çok kaçınmalıdır. Bunun için mesela, malı, akrabâ veya ahbâbından, ona yardım olsun diye yüksek fiyatla aldı ise, müşterisine bunu söyleyerek, doğru değerini bildirmelidir. Meselâ, on lira etmeyen malı, on lira vererek aldı ise, o malı satarken, on liraya aldığını söylememelidir. Hıyânet yapmaktan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına yapmamalıdır. Her zaman dünyasını değil ahireti kurtarmayı gaye edinmelidir.