Resul İzmirli

Yönetim biliminin son yıllarda en çok üzerinde durduğu motif "takım çalışması"dır. Ancak bu alet çok dile dolanmasına rağmen ne olduğu, nasıl olduğu, niçin gerekli olduğu konusunda bilgi temeli yeterli olarak hazırlanamadığından, her yönetim metod ve aracı gibi slogan olarak işe yaramaktadır. Birçok şirkette patronun arasıra nutuk atarken "Arkadaşlar biz bir takımız" dediğini duymuş olmalısınız.

Bin dokuz yüz yetmişler, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ziraat Ekonomisi Bölümünde asistan, şimdiki tabirle araştırma görevlisi olarak çalışıyorum. Bölüm olarak en havalılardanız. Çünkü ekonometri, makro ve mikro iktisat, planlanma ve benzeri birçok havalı dersler okutuluyor bizim bölümde. O zamanlar üretim tahminleri, yakışıklı tabiriyle üretim projeksiyonları, trendleri yapılıyor. Grafikler, modeller, matris cetvelleri, en anlaşılmaz konular bizde ve bu yüzden bölüm hocaları da oldukça havalılar.

Babam rahmetli "Hadi oğlum, Tüccar Mustafa amcaya git, müsaade al, İzmir'e bir telefon yazdır da, Osman Amcan'la görüşelim, siparişlerimizi bildirelim." Aman ne zevk. Birkaç ayda bir telefon etme zevkini tadıyoruz ya manyetoyu çevirelim ve: "Alo, ben İzmirli Mehmet'in oğluyum.

Benim dayılarım da marangozdu biliyor muydunuz? Ama onlar birinci sınıf mobilya ustası idiler. O zamanın malzeme ve işçiliğiyle yaptıkları ve sünnetimde hediye getirdikleri yazıhane halen kullanılabilir durumdadır. Yarım asır önce senede bir, onbeş yirmi günlüğüne, altı saatlik kara tren yolculuğuyla gittiğimiz İzmir'de, dayılarımın dükkanı en sevdiğim yerlerden biriydi. Dükkan altı yedi mobilya atölyesinin yer aldığı bir arastadaydı o zamanlar. İşte o dükkanı ve oradaki hayatı da özlerim her zaman...

"Herkes kapısının önünü süpürse, şehir tertemiz olur." Eski Yunan sitelerinden birinin bir düşünürünün bir sözü olarak kalmış aklımda. Ama ne gezer, herkes başkasının evinin önündeki çöpleri anlatmakla meşgul.

Bir yerde, hele de çok engebeli ve kayalık bir bölgede yol yapacaksanız, öncelikle büyük iş makinelerine ihtiyacınız olur. Bu büyük makineler yolun ana güzergâhını insana haz veren bir güç ve kapasite ile öyle bir açar ki seyrine doyum olmaz. Böylece istikamet belli olur ve yol belirir. Bundan sonrası artık daha küçük makinelere kalır. Hatta işin ileri safhalarında insan emeği ile yol, geçilir ve de göze hoş gelir hale getirilir. Yani altyapılar, menfezler, köprüler, kanallar dolgular, asfaltlar, ağaçlar, çiçekler, çimler vesaire sırasıyla gündeme gelir. Bu işlerden hiçbiri ihmale gelmez. Çünkü ihmal edilen bir çim ve ağaçlandırma bile kötü sonuçlar doğurur, mesela açılan dağ yamaçlarında heyelan tehlikesi başgösterir...

Her meslekte öyle midir, bilmem, hatta her marangoz için gerçerli midir onu da bilemem. Ama bildiğim bir şey varsa bir şeyin yenisini yapmak, o şeyin eskisini tamir etmekten daha kolaydır.

Rivayet olunur ki, Kanunî Sultan Süleyman Han, Mimarbaşı Koca Sinan'a Süleymaniye Camii'ni inşa etmesini buyurdukda, Koca Sinan o tepeye dağlar kadar taş kum yığdırmış ve sonra ortadan kaybolmuş. Killi ve kaygan bir yapıya sahip olan tepenin toprağının iyice oturmasını temin etmiş. Bu arada da yer altı suyunun hareketini ölçtürmüş. Bu ölçümlerden sonra bütün araziye on-onbeş metrelik ağaç kazıklar çaktırmış. Bu kazıkların yer altı suyu seviyesinin üst sınırına kadar olan kısımlarını ziftletmiş, geri kalanını tabii haliyle bırakmış...

Uzun ömürlü şirketlerin en önemli özelliklerinden biri de malum "güçlü bir şirket kültürüne sahip olmalarıdır." Şirket kültürü ise tanımlanması ve kavranması yönünden oldukça zor bir konu olagelmiştir. Hele hele bu kültürün iş hayatının gittikçe hızlanarak değişen şartlarına uyumlu hale getirilmesi başlı başına bir problemdir. Bundan yıllar evvel yetmişli yaşlarda bir Japon, iki gün boyunca toplam kaliteyi mühendislik ve teknik boyutuyla anlattıktan sonra, geri kalan onbeş dakikada konunun şirket ve yönetim kültürüyle olan ilişkisini çok anlamlı bir cümleyle özetlemişti.

Ömrümün son yirmi üç yılı yönetimin içinde, yanında, geçti. Özellikle son on iki yılında ise hem yönetimde hem de yönetimin konuşulduğu ortamlarda bulundum. Bu köşeyle aynı adı taşıyan bir televizyon programında yıllardır binlerce iş adamı ve yönetici ile yüzyüze görüşme imkânı buldum.

Önce "tezek" ne demek ondan başlayalım... Sığır kısmının dışkısının tazesine "mayıs" denir. Bu dışkı ahırdan çıkarılır veya hayvanların dolaştığı yerlerden toplanabildiği kadar toplanır. Samanın hayvanların yemediği kalın kısımları önceden ahırda biriktirilmiştir.

Kuvantum düşünce tarzının en önemli boyutlarından biri kainatta her şeyin bir diğeriyle bağlantısı olduğu anlayışıdır.

Alaşehir, Bozdağların eteklerindeki, belki de dünyanın en eski oluşumlarından olan toprak tepeciklerden üçüne sırtını dayamıştır. İşte benim rahmetli babaannem, "yonandan evveli" yani Yunanistan'la kapışıp bizim oralar baştan aşağı yanmadan önce, günlerden bir gün Toptepe'deki bir ziyaretten dönerken "aşşaa mahallede" yanan bir ev fark eder. Kendi kendine mırıldanır: "Kimbilir hangi gaalıksızın evidir yanan!" Yanisi "Kimbilir hangi karılıksızın (tertipsiz, düzensizin) evidir yanan" Gelir bakar ki ne görsün kendi evi yanmaktadır!..

Etrafımda bana "Baba!" diyen iki, "Dede!" diyen On'a yakın canlı var. Bunları ve çocuklara olan aşırı zaafım sebebiyle daha başka birçok çocuğu her zaman mıncıklamış, gözlemiş, okşamış, hatta bazan birazcık ısırmışımdır. Onların her dönemleri bir başka güzel, bir başka ilgi çekici, bir başka harikadır.

Bizim gençliğimizde Amerikalılar Vietnam'a saldırmışlardı. İlk günlerde Amerikan ordusu bayağı havalı bir şekilde işe başlamış, düzenli birlikler halinde çıkarma yaparak ve de "hava bombardımanı" tarzında bomba yağdırarak ilerlemeye başladılar.

Belli bir yaştan sonra insanlar sağlık konusunda biraz daha duyarlı oluyorlar. Çocuklukta hiç akla gelmeyen tahliller, tedbirler yaşlılıkta hayatın vazgeçilmezleri oluveriyor. Ancak çoğunlukla orta yaşlarda hastalıkların ilk belirtileri ortaya çıkmadan yapılacak check-up'ların faydası çok oluyor. O zaman hastalıklar önceden teşhis edilebilirse tedavide daha başarılı olunuyor.

Japon otomotiv devleri ortalığı kasıp kavurmaya devam ediyorlar. Bir zamanlar "Benim iki kuvvetli kola ihtiyacım var, beyne ihtiyacım yok, ama kolları işe alınca beyin de beraber gelmek zorunda" diyen Henry Ford'un torunları sıkıntıda. Bu arada Mercedes'le birleşen Chrysler de sıkıntıda. Japonların yıkıcı rekabeti giderek şiddetleniyor. İşte bu konuyla ilgili bir hikâye:

Değişim dalgalarını göğüslemede en önemli engel insanoğlunun "paradigmaları" oluyor. Paradigma Yunanca kökenli bir kelime malum. "Zihinsel kalıp" demek. Yani insanoğlunun, kendi tecrübeleri, çevrenin, toplumun etkileri ile geliştirdiği kalıplar bunlar.

Bir planya, bir bıçkı, bir "kafadan kızma" motor, dört duvar dükkanda hızarcılık yaparken, kestiğimiz kütüklerden artanlardan nalın yapardık babamla.

Benim babamın esas mesleği "tenekecilik"tir. Yani "plastik çağı"ndan önce kullanılan ince sac levhalarla yapılan kova, kazan, tas, ibrik, maşrapa, kevgir, ilistir, termosifon, semaver ve benzeri birçok eşyanın delinmesi durumunda tamiri veya yenisinin yapılması işi.