Neden elma, armut değil de 'Muz Cumhuriyeti'

İrfan Özfatura

Year: 1871. Yer: Kosta Rika.
ABD’li müteahhit Henry Meiggs, mahalli hükümetle anlaşmış demir yolu yapacak, Başkent San Jose’yi  bağlayacaktır limana. Genç yeğeni Minor Keith de yardımcı olmaktadır ona.
Mr. Henry ölünce (1877) Keith projenin başına geçer. İşçilerin mutfak masraflarını nasıl kısabilirim diye düşünür ve demir yolu hattı boyunca muz yetiştirmeye başlar. İnşaat bitince elde kalan muzları götürüp ABD’de satar. Bu ticaret hoşuna gitmiştir, sahi niye keşfedememiştir bu güne kadar.
Kaptan Lorenzo Dow Baker ise balık almak için gittiği Jamaika’dan ani bir kararla muz yükletmiştir. Getirir New Jersey’de elini öpene satar. Hevenk başına 2 dolar kazanır ki nerden baksan yüzde bin kâr eder oracıkta. İki direkli yelkenlinin yerini çelik şilepler alacaktır kısa zamanda. (Beyaz Filo) 
Muzun, Kuzey Amerika’da tutacağını fark edenlerden biri de Bostonlu Andrew Preston’dur Kaptan Baker’la beraber Boston Fruit Company’i kurarlar. Bilahare Minor Keith ile de güç birleştirirler ve UFCO (United Fruit Company) doğar. Çayın taşı ile dağın kuşunu vuracak, elin muzunu tebdil edeceklerdir dolara.
Şirket hızla büyür. Kolombiya, Ekvador ve Karayipler derken el atmadıkları yer kalmaz. Irgatlar çalışmakta, lokomotifler koşturmakta, limanlar dolup dolup taşmaktadır. Ortada dönen para ekonomiye de hız katar. Şirketin Guatemala’daki havası yerindedir, hükümet posta hizmetlerini de verir onlara.
Lakin saldırgandırlar, araya adam almaz belden aşağı vururlar. Nereden baksanız 20 rakip şirkete havlu attırırlar.
AHTAPOT SEMİRİNCE
UFCO girdiği ülkelerin kanını emer. Ormanlara, sazlıklara dalar, su kaynaklarını keyfine göre kullanmaya başlar. Amerikan tarzı tüketimi teşvik eder ama Afrika’daki ücretleri sunar. Rüşvetçidir, tekelcidir, tehdit eder, parmak sallar. 
Ve siyasete oynar, iş birlikçilerini getirir iktidara. Seçim değil darbe yanlısıdır tek adamla işler daha kolay yürümektedir zira. Bu yüzden yazar O’Henry “Bananas Republic” (muz cumhuriyeti) der onlara.
UFCO Orta Amerika’nın en büyük işvereni olur zamanla. Ama o aldığı ile doyan bir şirket değildir, iktidarları tehdide başlar. 
“Muzlar” adlı kitabın yazarı Peter Chapman’a göre UFCO bölgedeki ulus-devletlerden daha güçlüdür ve sarmaşık gibi dolanmaktadır sağa sola. Bir taraftan arazileri kapatırken hükümetlere de vergi düşürmesi hususunda baskı yapar. Yerli halkın muz yemesine bile tahammüllü yoktur, utanmasa bebelerin elinden alacaktır, yani o kadar.
TOPLAMA KAMPI!
Muz plantasyonlarında çalışmak hiç de kolay değildir. Çocuk işçiler ve kadınlar (daha ucuzdurlar) sabah 06.30’da mesaiye başlar, akşam 19.00’a kadar muz toplarlar. Kışla disipliniyle yönetilirler, bahçeler toplama kampına döner âdeta.
Nitekim Kolombiya’daki ırgatlar dayanamaz grev kararı alırlar (1928). UFCO’nun aklı başından gider Amerika’da millet elde para muz beklerken, şu üç beş baldırı çıplağı ciddiye alacak hâlleri yoktur ya!
Direkt hükümeti sıkıştırır “bi görünüver” der “şunlara!”
Hükümet şirketin gücünü bilir, grevcilerin üzerine birlik gönderir. İşçiler direnir, askerler tutuklar, itiş kakış derken silahlar patlar. General Cortes Vargas ortalığı kana boyar. Ve bu skandal Mendez yönetimindeki Muhafazakâr Parti’nin 44 yıllık iktidarına nokta koyar. Fitne iç savaşı (La Violencia) körükleyecek, binlerle ceset düşecektir toprağa.
Muz kana bulanmıştır bir kere, görün neler olacaktır daha?
 KİN KAN İNTİKAM
1954 yılında Guatemala’da iktidara gelen Jacobo Arbenz Guzmán ise seçim vaadini tutar, toprak reformu yapmaya kalkar. UFCO arazileri de azade değildir bundan.
ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles, United Fruit’in avukatıdır. Kardeşi Allen Dulles’e (CIA şefi) göz kırpar.  Sen misin emperyalistle uğraşan? Albay Carlos Castillo Armas’a darbe yaptırtırlar. Harekât Eisenhower tarafından da onaylanır bizzat.
Toprak reformuna kalkışanlardan biri de Dr. Allende’dir. Şili madenlerini devletleştirmeyi düşünmektedir ayrıca. Onu da kendi askerlerine devirtir, General Pinochet’i oturturlar koltuğa.
Şirketin Küba’da da sayısız sabıkası vardır. Zaten bu yüzden Fidel ve Che adam bulmakta zorlanmaz. Halk UFCO’dan nefret etmektedir, kabak Batista’nın başında patlar.
Peki UFCO Küba’dan elini eteğini çekip işine mi bakar? Asla!
CIA’yı karşı darbeye zorlar (1961). Amerika’da eğitilen savaşçılar Domuzlar Körfezi’ne UFCO gemileri ile taşınırlar. Ama dikiş tutturamazlar o başka.
YENİ İMAJ CHİQUİTA
Bu ve benzeri operasyonlar UFCO’yu sevimsiz yapmıştır. Şirket adını değiştirip yeni bir maske takar. Artık “United Brands” vardır karşınızda. Sinsi oynayacaktırlar bundan sonra.
Şirket Honduras’ta General Oswaldo López Arellano’nun iktidara gelmesini sağlar (1972). General’e yarısı peşin 2,5 milyon dolar rüşvet ayarlar. Karşılığında meyve ihraç vergilerini düşürecektir o kadar.
Hadisenin ortaya çıkması üzerine şirket başkanı Eli Black gazeteciler tarafından bunaltılır. Adam da tutar kendini PanAM Building’in 44’üncü katından aşağı atar (Şubat 1975). Hadise “Bananagate” adıyla düşecektir matbuata… Şirket yönetimi değişince kirli mazilerinden bir defa daha kurtulmaya bakar, “Chiquita” gibi kulağa hoş gelen bir isim alırlar (1984). Chiquita da sütten çıkmış ak kaşık değildir, ders kitaplarına bile sızar, muz yiyen çocukların zeki ve çevik olacaklarını fısıldar. Reklamlarda gülümseyen gürbüz çocuk resimleri vardır ama Latin Amerika’da haydut sıfatlı gringolar beslemektedir aynı zamanda. N’olur n’olmaz  hele dursunlardır kenarda.
Bunu nereden öğreniyoruz? ABD mahkemelerinde Kolombiya’daki Ölüm Tugayı’na 2 milyon dolar verdiklerini açıklamak zorunda kalınca. 
HUKUKSUZ HUKUK BÜROSU
Peki Chiquita bundan ceza alır mı?
Şirketin CEO’su Charles Linder, Demokrat Parti’ye bağışta bulununca tazminatla yırtar.  Bill Clinton da altta kalmaz, ölüm tugaylarının desteklediği Andrés Pastrana hükümetinin sırtını sıvazlar.
Düşünebiliyor musunuz Chiquita’nın lobi faaliyetlerini yürüten Covington Hukuk Şirketi şeriklerinden Eric Holder, Adalet Bakanı olacaktır Obama’ya.
Araştırmacı Nikolas Kozloff’a göre Şili’de Salvador Allende’yi deviren darbenin arkasındaki isim Henry Kissinger’dır. Onun da Covington Hukuk Bürosu ile münasebeti bilinmektedir açıkça.  
Eğer Covington’da çalışıyorsanız önünüz açılır. Bush’un BM nezdindeki elçisi John Bolton bunlardan biridir mesela.  
Nikaragua’daki Sandinist hükümeti devirmek için paramiliter güçleri örgütleyen John Negroponte de Covington’lu olacaktır yıllar sonra.
BİR SAĞDAN BİR SOLDAN 
Latin Amerika ülkelerinde SSCB de at oynatır, sabah erken kalkan hükümeti kurar. Düşünün sadece Bolivya 180 darbe yaşar.
Honduras Devlet Başkanı Manuel Zelaya, asgari ücretleri yüzde 60 artırınca Chiquita fena bozulur buna. Meseleyi Honduras sanayi ve iş adamları derneğine (COHEP) götürüp işverenleri ayaklandırırlar. Uzmanlar beyanatlar verir, işsizliğin artacağından dem vururlar. Zelaya “Bolivarcı Bolivarcı konuşup” zamda ısrar eder, ben de meyvelerimi Venezuela’ya satarım demeye başlar. Hakimler onu Anayasa’yı ihlal cürmüyle yaftalar. Askerler yatak odasından alıp paketler, don gömlek sürerler Kosta Rika’ya.
Veee Amerika’da hatırlı dostları olan Roberto Micheletti geçirillir başa.
Bütün bunlar sadece Chiquita’nın marifetleri, Dole’nin dosyasını açsak kesin bir yazı daha çıkar.