Beyaz Rusların Gelibolu gurbeti

Bolşevik İhtilali’nin ardından 1920 yılında ülkelerinden kaçıp Çanakkale’nin Gelibolu ilçesine yerleşen yaklaşık 30 bin Beyaz Rus’un 1 yıl süren zorunlu gurbet hayatı, 100 yıl sonra gün yüzüne çıkıyor. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vedat Çalışkan ve Ege Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aydın İbrahimov, Gelibolu’ya yerleşen Beyaz Rusların buradaki hayatlarını araştırmak amacıyla 2005 yılında çalışma başlattı. İki bilim adamı, saha çalışmaları yaptı, köylerde o döneme ait bilgilere sahip yaşlı insanlarla mülakatlar gerçekleştirdi. Resmî belgelere ve fotoğraf arşivlerine ulaştı.

İLGİNÇ SONUÇLAR
İç savaşı kaybeden Beyaz Ordu’nun 1’inci Kolordusundan 25 bin 868 asker ile aile fertlerinden yaklaşık 30 bin Beyaz Rus’un gemilerle Gelibolu’ya geldiklerinde, ilçenin savaşlar ve depremler sebebiyle harap bir durumda olduğunu anlatan Çalışkan “Buna rağmen Türkler, Rusların çocuklarıyla ve ihtiyaçlarıyla yakından ilgilendi. Evlerinin odalarını açtılar. Türkler ve Ruslar günümüz dünyasının ders alacağı nitelikte büyük bir insani dayanışma örneği sergilediler. Ruslar, Türklerden gördüğü iyiliği ve Türkiye’deki kardeşlerini hiçbir zaman unutmadı” dedi.

YENİDEN DOĞDULAR
Çalışkan, Beyaz Rusların Gelibolu’da kültürel bakımdan âdeta küçük bir Rusya kurduklarını belirterek, şunları söyledi: Günlük hayat, büyük ölçüde zorluklarla geçti. Gelibolu’ya geldiklerinde bu insanlar her şeylerini kaybetmişti. Fakat bu moral bozukluğundan süratle sıyrıldılar. Ruslar, Gelibolu’da fırın, lokanta ve kafeteryalar açtı. Spor okulları kurdular.  Bir yıl içerisinde sayısız tiyatro gösterisi sundular. Bu sırada 100 kadar bebek dünyaya geldi. Ayrıca 49 Rus kadın Gelibolu’da evlilik yaptı. Burada yaşayanlar ayrıldıktan sonra Gelibolu’yu hiçbir zaman unutmadı. Kendilerine bu sebeple ‘Gelibolulu’ adını verdiler.

BEYAZ RUS İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Bolşevik İhtilali’ni gerçekleştirenlere ‘Kızıllar’ deniyordu. Daha sonra bu ‘Kızılordu’ adını aldı. Bolşevik  İhtilali’ne isyan çağrısı yapan güçlere ise, başlangıçta ‘Gönüllü Ordusu’ deniyordu. Zamanla ‘Beyaz Ordu’ ve ‘Beyazlar’ adını aldı. Bu, milliyeti ifade eden bir terim değil, siyasi bir tabir. Çünkü Beyaz Ordu içinde; Ruslar, Ukraynalılar, Gürcüler, Don Kazakları, Kalmuklar, Çerkezler, Türkmenler, Ermeniler, Gürcüler, Rumlar ve Museviler de yer alıyordu. Bu güçlere zamanla ‘Beyaz Ruslar’ denmiştir.

GELİBOLU TÜRK-RUS BULUŞMA YERİ OLMALI
Prof. Dr. Aydın İbrahimov, Gelibolu’da iki farklı toplumun birbirleriyle buluştuğunu belirterek “Burada Türk toplumunun oldukça toleranslı ve çok kültürlü özelliklere sahip olmasını görüyoruz. Bu buluşmada Türkler ve Ruslar arasında hiç ihtilaf çıkmadı. Örneğin soğuk bir havada Rus askerleri tatbikattan dönerken bir camiye davet edilirler. Kendilerine çay kahve ikram edilir. İçeride ibadet yapılmaktadır. Rus subayı şöyle der: ‘Türkler o kadar içten ibadet yapıyordu ki, ben askerlerimin İslamiyet’e geçiş yapmalarından korktum.’ Gelibolu, Türk-Rus buluşmasının yeni yeri olmalıdır. Bu bir fırsattır. Umarım Gelibolu, iki toplumun bir arada, barış içerisinde bulunmasının simgesi olur” dedi. Beyaz Ruslar, Gelibolu’dan ayrılırken geride bir mezarlık ve anıt bıraktı. 16 Temmuz 1921 tarihinde yapılan Rus Anıtı, zaman içinde depremler sebebiyle yıkıldı. İki ülke Dışişleri Bakanlığının kararıyla yeniden yapılan Rus Anıtı 17 Mayıs 2008 tarihinde açıldı. Önümüzdeki yıl, Beyaz Rusların Gelibolu’ya gelişinin 100’üncü yıl dönümü olması sebebiyle üst düzey katılımlı ve kapsamlı etkinlikler düzenlenmesi planlanıyor.