Gürültüde uyanmıyorsa dikkat!

ZİYNETİ KOCABIYIK

İşitme sadece günlük hayatı değil, uzun süreçte beyin faaliyetlerini de etkileyen bir vücut fonksiyonu. Bunun için işitme kaybının hangi yaşta olursa olsun belirlenip tedavi edilmesi gerekiyor. İşitmenin önemini, fark etmediğimiz kayıpları nasıl anlayabileceğimizi ve tedavisini Türkiye Odyologlar & Konuşma Bozuklukları Uzmanları Dernek Başkanı Prof. Dr. Gonca Sennaroğlu’na sorduk.

ASLINDA BEYNİMİZLE DUYUYORUZ
¥ Beynin işitmedeki rolü nedir?
Yapılan çalışmalar işitmenin kulakta değil, esasen beyinde gerçekleştiğini gösteriyor. Kulak sesleri toplayarak paketleyip beyne doğru gönderiyor. Beyin bu paketi açarak çevreden gelen sesleri anlamlandırıyor.

BEYNİN GIDASI SES
¥ İyi duyamadığımız zaman ne oluyor?
İşitme kaybının az bilinen en önemli zararlarından biri, zihinsel gelişimi sekteye uğratması. Bu yeni doğan bebek için de üniversitede okuyan bir genç için de emekli olmuş bir yetişkin için de geçerli. Beynin en önemli gıdalarından biri konuşma sesleri. Kavramların öğrenilmesi aralarında ilişki kurulması gibi temel zihinsel faaliyetler sağlıklı bir işitme sayesinde gerçekleşir. Duymayan çocuk konuşmayı da öğrenemez. Yeni öğrenme dönemindeki bebekler ise ancak tüm sesleri doğru duyarlarsa doğru olarak konuşmayı öğrenebilirler. İşitsel uyaranların duyulmaması beyin gelişimini de bozar. İşitme problemi olan çocuk tedavi edilmediği takdirde okulda ve hayatta başarılı olamaz. İşitme kaybına karşı atılacak en önemli adım, erken müdahaledir.

¥ Az duymak Alzheimer’ı tetikler mi?
 İşitme kaybının tedavi edilmemesi hâlinde beyinde demansa kadar gidebilen ağır hasar oluşabilir. İşitme kaybının olumsuz etkileri, kulakta başlasa da zaman içerisinde kulaktan beyne giden işitme yollarını ve beyni de etkiler. Orta yaşta görülen işitme kaybı daha sonraki yıllarda oluşan diğer faktörlerle birlikte demans riskini yüzde 40'a kadar artırabilir. Özellikle yetişkinler işitme kaybı yaşadıklarını genellikle fark etmezler.

¥ İşitme kaybı nasıl tedavi edilir?
Az duymanın çeşitli sebepleri var. Dış kulak yolu kir ile tıkanmışsa veya kulağa yabancı bir cisim kaçmışsa KBB hekimi küçük bir müdahale ile durumu çözer. Ya da kişi, orta kulak iltihabı geçiriyorsa ilaç tedavisi ile bir süre sonra rahatlayacaktır. Birtakım iletim tipi işitme kayıplarının birçoğu cerrahi müdahale veya ilaç tedavileri etkili olsa da kalıcıdır. İşitme cihazı, koklear implant veya kemiğe implant gibi araçlar kullanmak gerekebilir.  Özellikle çocuklarda işitme kaybının mutlaka erken tedavi edilmesi gerekir.

İŞİTME KAYBINI NASIL ANLARIZ?
YETİŞKİNLERDE
∂ TV izlerken veya müzik dinlerken sesi normalden fazla açıyorsanız,
∂  Bazı durumlarda normalden daha yüksek sesle konuşmaya başladıysanız,
∂ Uzak mesafeden konuşmaları duymuyor; yakın mesafeden duysanız bile anlamıyorsanız,
∂  Kalabalık sohbet gruplarında yalnızca bir kişiye odaklanabiliyor ve sesin yönünü ve mesafesini doğru tahmin edemiyorsanız,
∂ Konuşan kişiye normalden daha fazla yaklaşma ihtiyacı hissediyorsanız,  
∂ Konuşma ortamları sizi yormaya başladıysa (Beyniniz ihtiyaç duyduğu ses bilgisini kulaklarınızdan alamazsa, önemli olana odaklanmak için daha fazla çalışması gerekir)

ÇOCUKLARDA
∂ Bebeğiniz gürültüde (mesela elektrik süpürgesi çalışırken) uyanmıyorsa bu önemli bir uyarı olabilir.
∂ 6-7 aylık olan bir bebek sese doğru dönüp bakmıyorsa, 1 yaşına geldiği hâlde ilk kelimesini çıkartmaması da uyarıdır.
∂ Kendi ismine dönüp bakması, sesli oyuncaklara tepki verip vermediğinin kontrolü de tavsiye edilir.
∂ Kabaca iki yaşına geldiğinde iki kelimelik cümleler kurabilmesi beklenir.
∂ Daha sonraki yaşlarda bazı sesleri çıkartamıyorsa veya çevresel sesleri duyduğu hâlde konuşma gelişimi olması gerekenden daha geride ise yine bir uzmana başvurmak gereklidir.
∂ Geçici türden işitme kaybı yapabilen orta kulak problemlerinde bebek veya çocuklar, sıklıkla ellerini kulaklarına götürürler ve çok ağlarlar. Böyle bir durumda hemen bir KBB uzmanına başvurmak gerekir.

GENÇLERİN KULAĞI TEHLİKEDE
Gürültü sebebiyle meydana gelen işitme kaybının genellikle yavaş ve sinsi bir şekilde ilerlediğine dikkat çeken Prof. Dr. Gonca Sennaroğlu, “Günümüzde gürültülü ortamların yaygınlaşması gençlerde de işitme kaybı riskine sebep oluyor.  Ayrıca, uzun süreler kulaklıkla yüksek seste müzik dinlemek ve aşırı gürültülü eğlence mekânlarında uzun süre kalmak da kulağa zarar veriyor” dedi.

YAPAY ZEKÂ TEKNOLOJİLERİ DEVREDE
İşitme teknolojisindeki gelişmeler, yeni nesil cihazlarla, hiç duymayan ya da az duyan kişilerin doğala yakın duymasını sağlıyor. Özellikle işitmenin beyinde gerçekleştiğinden hareketle geliştirilen “beyinsel işitme” kavramı, işitme zorluğu yaşayanların yapay zekâ ürünü cihazlarla sesleri daha kaliteli duymalarına yardımcı oluyor. Beynin çalışma şeklinden ilham alan yeni nesil işitme cihazları, deep learning (makine öğrenmesi) yardımı ile beynin daha fazla sesi daha net bir şekilde algılamasını sağlayabiliyor. Böylece yapay zekâ destekli işitme cihazlarını kullanan kişiler, geleneksel işitme cihazlarından farklı olarak birden fazla sohbeti aynı anda takip etme ve odaklanmak istediği sesi seçme imkânına sahip olabiliyor. Böylece daha az efor sarf ederek daha fazlasını duyabiliyor.