Küçük esnaf zincire takıldı! Marketler yüzünden bitme noktasına geldiler
Tekstilden, kırtasiyeye, manavdan, kasaba girmedikleri alan kalmayan ve neredeyse adımbaşı şube açan zincir marketler küçük esnafı âdeta bitirdi. Her yıl binlerce esnaf kepenk kapatırken, zincir marketlerin şube sayısı 57 bini geçti. Zincir marketlerin yayılımı kısa vadede tüketiciye fiyat avantajı gibi görünse de toplumda yapısal bozulmayı tetikliyor.
KAAN ZENGİNLİ - Türkiye’nin dört bir yanında konumlanan dev zincir marketler, yalnızca temel gıda ürünlerini değil, manavdan kasaba, kırtasiyeden pet shopa, temizlik malzemelerinden oyuncak ve zücaciyeye, tekstilden restorana kadar pek çok alanı tek çatı altında toplamaya devam ediyor. Ancak bu durum küçük esnafın kan kaybetmesine neden oluyor. Son bir yıl içerisinde Türkiye genelinde yaklaşık 4.000 yeni zincir market şubesi açılırken toplam şube sayısı 57.000’i aştı. Buna karşılık, ülkemizde kayıtlı küçük esnaf işletmeleri her yıl yüz binlerle ifade edilen sayıda kepenk indiriyor. Resmî verilere göre 2023 yılında 111.000, 2024 yılında 97.000, sadece 2025’in ilk yarısında ise 52.000’den fazla esnaf kapanış yaptı. Böylece sadece son 2,5 yılda 250.000 küçük esnaf sektörden çekilmek zorunda kaldı.
ESNAF MARKETE TEZGÂHTAR OLDU
Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Bendevi Palandöken zincir market sayısının hızla arttığına dikkat çekerek “Esnafın dükkân kapatmasına neden olan bu zincir marketlerin sayısı 55 bini geçti. Ülkemizde büyüğün daha da büyümesi, küçüğün daha da küçülmesi sorunu yaşanıyor. Ekonominin barometresi olan 2,2 milyon esnafımızın en büyük yaralarından birisi budur. Zincir marketlerin mantar gibi çoğalmasına kurallar konularak, küçük esnafın ayakta kalması sağlanmalı. Perakende yasasına daha fazla işlerlik kazandırılmalı. Esnafımız zincir marketlerde tezgâhtar oluyor” diye konuştu.
“PAZAR GÜNÜ KAPALI OLSUN”
Palandöken, zincir marketlerin haftada bir gün, özellikle pazar günü kapalı olması gerektiğini ve çalışma saatlerinin akşam 19.00 itibarıyla sınırlandırılmasını gerektiğini söyledi. Palandöken “Bu bir market düşmanlığı değildir. Esnaf artık nefes alamıyor. Zincir marketler sabah 9’da açılıyor, gece 11’e kadar açık kalıyor. Esnaf nasıl rekabet etsin?” diyerek yetkililere çağrıda bulundu. Gelişmiş ülkelerde bu uygulamanın benzerlerinin bulunduğunu vurgulayan Palandöken, Türkiye’de de rekabetin adil hâle getirilmesi gerektiğini ifade etti.
COĞRAFİ İŞARETLER SİLİNEBİLİR
Sosyolog Dr. Emel Karataş ise “Esnafın azlığı, zincir market tekellerinin oluşmasına zemin hazırlıyor. Ayrıca kapanan her küçük işletme, sahibinin dışında birden fazla çalışanı da işsiz bırakıyor. Küçük imalatçılar, köylüler ve yerel üreticiler büyük bir dağıtım ağından kopuyor; organik, coğrafi işaretli ürünler pazardan silinebiliyor. Diğer yandan bu durum, kültürel ve sosyal etkileşimi de sekteye uğratıyor. Küçük esnaf, dükkânında sadece mal satmıyor; mahalleyle sosyalleşmenin, yardımlaşmanın, yerel kültürün taşınmasının merkezi oluyor. Kaybolan esnaf, kaybolan bir hayat biçimi demek” ifadelerini kullandı.
ESNAF NE DİYOR?
▪️ İstanbul Esenyurt’ta manavlık yapan Osman Candereli: 10 yıldır aynı mahallede manavdım. Ama son 3 yılda ne gelen kaldı ne geçen. Her sokak başına zincir market açıldı. Domatesin, patatesin fiyatı bizde aynıydı ama onların indirimi kampanyası vardı, benim sadık müşterim bile oraya gitti. Günde 150 kişi giren dükkânıma artık 20 kişi zor geliyordu. Giderim arttı, kazanamadım. Sonunda kapattım. Şimdi ne yapacağımı bilmiyorum. Bir dükkân kapandığında sadece kepenk inmez; hayaller, alın teri, geçmiş de kapanır.
▪️ İstanbul Büyükçekmece’de bakkal dükkânı işleten Ali Rıza Boyancık: Ben hâlâ mahalle bakkalıyım ama çok zor. Her gün yeni bir zincir market açılıyor. Önceden mahallede üç bakkal vardı, şimdi 7 market var; biri deterjan ucuz satıyor, diğeri yoğurt kampanyası yapıyor. Ama bizim samimiyetimiz hâlâ var. Veresiye defterim duruyor. Teyzeler, amcalar gelip hâl hatır soruyor. Ama ekonomik olarak ayakta durmak zor. Eğer devlet, yerel üreticiyi ve bizi desteklemezse hepimiz kapanırız. O zaman sadece zincirler kalır, sokaklarımız da betonlaşır.
AVRUPA’DA KÜÇÜK ESNAF KORUNUYOR
▪️Avrupa, perakende sektöründe tekelleşmenin küçük esnaf ve tedarikçilere olumsuz etkisini gidermek maksadıyla çok yönlü bir strateji uyguluyor. Rekabet hukuku, tedarik zinciri denetimleri, bölgesel mağaza açılış izinleri ve promosyon şeffaflığı gibi araçlarla dengeler korunmaya çalışılıyor. İngiltere Rekabet ve Piyasalar Otoritesi zincir marketlerin şube açılış sayıları ve yoğunluklarına dikkat ediyor ve küçük esnafı destekliyor. Fransa’da ‘Egalim 3’ yasasıyla küçük esnafın zincir marketler karşısında ezilmemesi için çeşitli adımlar atıyor. Benzer uygulamalar Slovakya ve Yunanistan’da da işletiliyor
NELER YAPILABİLİR?
Uzmanlar ve esnaf örgütleri başta olmak üzere, kamu ve yerel yönetimler şu adımların atılmasını öneriyor:
- Perakende Yasası acilen güncellenmeli, açılış-kapanış saatleri ile şube yoğunluklarının sınırlandırılmalı. Zincir marketler haftanın 6 günü 19.00’da kapatılmalı. Hafta sonu ise bir gün kapalı olmalı.
- Zincir marketlere belirli kategorilerde satış yasağı getirilmeli; özellikle bakkal ve manav payı korunmalı.
- Küçük esnaf için vergi, kira ve sosyal güvenlik alanlarında hızlı destekler sağlanmalı.
- Mahalle esnafının dijitalleşmesine, e-Ticaret’e ve lojistik altyapıya devlet destekli teşvikler getirilmeli.
- Tüketicilerin “yerelden al” bilinci kazanması için bilinçlendirme kampanyaları yürütülmeli.
'da Takip Edin!
