1 Nisan nasıl şaka günü oldu? Balıktan eşeğe evrilen şakanın tarihi

Bazen hayatımızda bizi ters köşe yapan vakaların bir şaka olmasını isteriz. Çünkü ustaca yapılmış bir şakanın kurbanı olmak, o şakanın gerçekten yaşanmasından çok daha kötüdür.

İşte bu şakalar 1 Nisan günü özellikle Batı ülkelerinde sıkça yapılıyor. Bu popüler gün, özellikle Batı ülkelerinde festival olarak da kutlanıyor. Fransızca "poisson d’avril”, İngilizce "april fish" Nisan balığı tabiri bugün kullanılıyor.

Balık ve eşeğin dünyada şakalaşmanın unsurlarına dönüşmesi de bu kültürün geçmişine dayanıyor. 

BALIK BURCUNUN ŞANSSIZLIĞI

Şaka gününün tarihi hakkında birkaç rivayet yer alıyor. 1 Nisanın tarihine dair en popüler bilgi bu geleneğin 16. yüzyılın başlarında Fransa’ya dayandığıdır.

1564 yılında Kral Charles IX, Fransa'da yeni yıl tarihini Gregoryen takvimine uygun olarak 25 Mart-1 Nisan'dan 1 Ocak'a taşımaya karar verdi.

Bu değişikliğe rağmen pek çok Fransız alışkanlıktan ya da bilgisizlikten yılın bu zamanında sevdiklerine hediye vermeye devam ediyor. Bu yüzden, yeni takvimi kabullenenler, aile ve arkadaşlarıyla nazikçe alay etmek için onlara sahte hediyeler veya gerçekte olmayan partilere davetiyeler göndererek şakalar yapıyorlar.

1 Nisan Şaka Günü’nün de temelini oluşturuyor. Bu tarih aynı zamanda astrolojide balık burcunun da sonuna denk geldiğinden balıkların üzerine kalıyor.

KİLİSENİN ARINMA GÜNÜ: EŞEKLER VEYA APTALLAR BAYRAMI

Ortaçağ'da Katolik kilisesi tarafından maskeli bir festival veya balo olarak düzenlenen “Aptallar Bayramı (Feast of Fools)” diğer bir rivayet olarak karşımıza çıkıyor.

Kilisenin dini ve siyasi otoritesi yasakları bırakın çiğnemeyi tenkidi bile suç sayıyor ve şiddetli bir şekilde cezalandırıyordu. Ancak bazı festivallerle her türlü yasak kaldırılarak serbestlik getiriliyordu.

Şenlikler, oyunlar, süslü kıyafetler ve komşularla alay etmek dışında farklı aşırılıklara da bu dönüşebiliyordu. Maske sayesinde de kimin ne yaptığı bilinmemiş oluyordu. Mesela alt tabakadan insanlar herhangi bir infial uyandırmadan, dolambaçlı bir şekilde soyluları taklit edip alay ediyordu. Aptallar Bayramı yılbaşında kutlansa da Avrupa’da 25 Ocakta kutlanması adet olmuştu.

Latince “Festum Asinorum” yani “Eşekler Bayramı” da İncil’de eşeklerle ilgili anlatılan hikayelere atıfla kutlanan bir bayram olma özelliği taşıyor.

İlk başlarda mukaddes insanlara hizmet eden eşeğe bu yüzden hürmet ediliyor. Zaman içinde bu bayramla Aptallar Bayramı birleşiyor ve bir komedi unsuruna dönüşüyor.

Netice olarak Avrupa’da hem bu iki bayram hem de 1 Nisan şakalaşmanın ve eğlence kültürünün temelini teşkil ediyor.

DİĞER RİVAYETLER

1 Nisan hakkında antik Roma'da Mart ayının sonunda Frigya tanrıçası Kibele ve ona adanan Attis'in takipçileri tarafından kutlanan Hilaria (Latince "neşeli”) gibi bahar festivalleri ile 1 Nisan Şakaları Günü arasında bir bağlantı kuruluyor.

Yine Antik Yunan devrine ait bir rivayet bulunuyor. Buna göre Yunan pagan inancında belirli günler tanrılara adanıyordu. Bahar ekinoksundan sonraki 12. güne denk gelen 1 Nisan da Kahkaha Tanrısı'na adanmıştı.

Bu gelenek, 1 Nisan'ın şakalar yapmak ve gülmek için bir gün olduğu antik Roma'da da devam etti.

AVRUPA'DA 1 NİSAN ŞAKA GÜNÜ

Avrupa'da her milletin kurbanlarına şaka yapmada kendine has yolları var.

Fransa, Belçika, İtalya ve İsviçre'nin Fransızca konuşulan bölgelerinde kutlamalar, fark edilmeden mümkün olduğunca çok sayıda insanın sırtına kağıttan bir balık yapıştırmak şeklinde kutlanıyor. Ardından "Poisson d'avril!" (Nisan balığıı!) veya "Pesce d'aprile!" (Nisan şakasıı!) diye bağırılıyor.

İngiltere'de 1 Nisan sadece yarım gün kutlanıyor. Şakalar sadece öğlene kadar serbest, öğlen olunca artık şakalarınızı itiraf etmeniz gerekir.

Öğleden sonra şaka yapan herkes, kuralları bilmediği veya anlamadığı için kendisi "1 Nisan şakası" olarak kabul ediliyor. Kısacası bir İngiliz’e öğleden sonra şaka yapmamanız gerekiyor.

İskoçya'da kutlamalar iki gün sürüyor. İlk gün, aptalı sembolize eden Guguk Kuşu'na atıfla Gowkie Günü olarak adlandırılıyor. İlk gün eşek şakalarıyla kutlanırken, Tailie Günü olarak adlandırılan ikinci günde birbirlerinin sırtına kuyruk takmak şeklinde basit şakalar yapılıyor.

İrlanda'da 1 Nisan geleneğinde bir kişiye 'aptalın işi' yaptırılır ve bir mektup üzerinden işletilir. Kurbandan özel bir mektubu teslim etmesi istenir. Diğer kişi mektubu aldığında açar, okur ve o da  haberciye mektubu başka birine teslim etmesi gerektiğini söyler. Bu bir süre devam eder. Ta ki birisi acıyıp mektupta ne yazdığını gösterene kadar: "Bu aptalı bir başkasına gönder".

İlgili Haberler

Hanımıyla iyi geçinenin şakalaşanın rızkı artar...

Hollanda'da insanlar komşularına doğru "haringgek" (çılgın ringa balığı) diye bağırarak ringa balığı atıyorlar.

Almanlar da 1 Nisan'ı (Aprilscherz) başkalarını kandırmak için tamamen uydurma hikayeler anlatarak kutluyor.

Yunanistan'da, bugün birini başarılı bir şekilde kandıran şakayı yapana bütün yıl boyunca iyi şans getirdiğine inanılıyor.

Portekizliler 1 Nisan'ı "yalanlar günü" olarak kutluyor ve yalan söyleyerek şakalaşıyorlar.

İspanyollar ise şaka gününü 28 Aralık'ta “Kutsal Masumlar Günü” olarak kutluyor.

MEDYADA NİSAN ŞAKALARI

Basın ve medya tarihinde de 1 Nisan geleneğine göre hazırlanmış aldatmaca haberler çokça yapıldığı biliniyor.

1 Nisan 1923'te Alman gazetesi  Deutsche Allgemeine Zeitung, bir Rus bilim adamının Sovyetlerin devasa şeyleri minimum çabayla fırlatmak için kullanabileceği "atmosferin gizli enerjisinden yararlanma" metodunu keşfettiğini yazıyor.

Bu şakaya New York Times'ın editörleri aldanıyor ve onlar da 3 Nisan'da haberi ön sayfalarından yayınlıyorlar.

Esasında aldatma haber yayma konusunda en başarılı örnekleri İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri hazırlıyor. 

Vaktiyle İngiltere'de 1 Nisan kurbanlarını, aslında var olmayan bir gösteri “aslanların yıkanmasına seyretmeleri için Londra Kulesi'ne göndermek” yaygın bir şaka haline gelmiş ve bunun için uydurma bilet gazeteler tarafından verilmiş.

Bu şaka ilk olarak 2 Nisan 1698'de bir İngiliz gazetesinde şu başlıkla yer alıyor: "Dün Nisan ayının ilk günü, birkaç kişi aslanların yıkandığını görmek için Londra Kulesi'ne gönderildi." Aynı şakanın haberleri 1800'lerin ortalarına kadar devam ediyor.

MİLYONLARIN KANDIRILDIĞI HABERLER

Yeni medya araçlarıyla da 1 Nisan popülerde işlenmeye devam ediyor. 1 Nisan 1957'de BBC, İsviçreli çiftçilerin rekor bir spagetti hasadının keyfini çıkardığına dair parodi bir yayın yaptı. Ağaçlardan makarna toplayan ve güneşte kurutmak için seren kadınların görüntülerinde oluşuyordu.

SAN SERRİFFE ADINDA BİR ADA

İngiliz Guardian gazetesi, Hint Okyanusu'nda yer alan noktalı virgül şeklinde adalardan oluşan San Serriffe adlı "uydurma" bir ülkeyi tanıtmak için yedi sayfalık bir ek yayınlıyor.

Başkenti Bodoni olan bu adalar ülkesini General Pica yönetiyormuş. Ekin yayınlandığı gün The Guardian'ın telefonları kilitleniyor. Okurlar, cennete benzeyen adalarda tatil yapabilmek için daha fazla bilgi istiyor. Tabii böyle bir ülkenin olmadığı açıklanıyor.

SEÇİMLERE TEKRAR GİRİYOR!

1992 yılında radyolarda eski Başkan Richard Nixon'ın yeniden seçilmek için aday olduğunun açıkladığı bir reklam yayınlanıyor. Halk şaşkınlığa uğruyor ve infial oluşuyor. Sonra Nixon değil de bir aktör olduğu ortaya çıkınca rahat bir nefes alıyor.

2014 yılında da Facebook'ta bir şakayla Amerikan halkı kandırıldı. Platformda "Amerika Neden Gazete Okumuyor?" başlıklı bir makalenin tanıtımı yapıldı. Makaleyi okuyanlar başlarda öfkelendi. Ancak sonuna kadar gerçekten okuyanlar şu mesajı gördü: "Tebrikler sevgili okur, 1 Nisan Şaka Gününüz kutlu olsun!"

"TAKSİM'DE DOĞALGAZ BULUNDU"

Türkiye basın tarihinde de pek çok 1 Nisan haberi yer almıştır. Anadolu Ajansı'nın 2009'da "Dünya'ya çok benzeyen gezegen keşfedildi", 2012'de "Hamilelik süresi 5 aya iniyor" ve 2016'da "Büyüyebilen robot geliştirildi" başlıklarıyla hazırladığı haberler, basında geniş yankı bulan 1 Nisan haberleridir.

Yine ajansın 2013'te "1 Nisan" şakası olarak hazırladığı "Taksim'de doğalgaz bulundu" haberi bazı internet siteleri ve sosyal medyada en çok okunan haberlerden oldu.