Hatıra mendillerinde ‘güzel haberler’ var! İki asırlık nesneler Sadberk Hanım Müzesi’nde
Askerî zaferler, tahta çıkışlar, önemli binaların inşası… Bir zamanlar popüler olan hatıra mendillerine devirlerinin önemli hadiseleri ve figürleri işleniyordu. 19. ve 20. asırlardan 80 hatıra mendili ise Sadberk Hanım Müzesi’nde açılan “İftihâr ve Yadigâr” sergisinde görülebiliyor...
MURAT ÖZTEKİN - Mazide mendiller hayatın her yerindeydi; bazen gözyaşlarını sildiler, bazen ekmek taşıdılar, kimi zaman da muhabbetli bir mesajın vesilesi oldular. Ancak geçtiğimiz asırda “hatıra mendili” diye bir şey vardı ki, daha ziyade devletler tarafından iftihar vasıtası olarak kullanılıyordu. Bir askerî zafer, bir tahta çıkış, bir abidenin inşası… Hatıra mendillerine devirlerinin mühim hadiseleri ve figürleri işlendi. Daha sonra insanlara dağıtıldı. Ancak bu nesnelerde sadece “iyi gelişmeler” yer aldı!
TARİHE RENKLİ BİR CEPHEDEN BAKIŞ
Sadberk Hanım Müzesi, işte bu mendillere dair mazi kokan bir sergiye ev sahipliği yapıyor: “İftihâr ve Yadigâr”… Koleksiyoncu H. Oğuz Aydemir tarafından müzeye bağışlanan eserlerle meydana getirilen sergide, Türkiye’den ve yurt dışından 80’den fazla hatıra mendiline yer veriliyor. Değişik zamanlara ait nesneler, tarihe farklı ve oldukça renkli bir perspektiften bakma fırsatı sunuyor.
Koordinasyonunu Müze Direktörü Hülya Bilgi’nin, küratörlüğünü ise Dr. Ozan Torun’un üstlendiği sergi, 19. asrın ortasından 20. yüzyılın ortasına uzanan eserleri bir araya getiriyor.
Sergiye dair Türkiye gazetesinin sorularını cevaplayan küratör Torun, hatıra mendillerinin 1800’lü yılların başında İngiltere’de doğduğunu kaydederek şöyle konuşuyor: Bu nesneler sanayileşme ve kitle üretiminin bir sonucu olarak ortaya çıkmış. Hatıra mendilleri, devletlerce daha çok güç gösterisi maksadıyla üretilmişler. Bize ise Avrupa’yla daha yoğun temasta bulunduğumuz 19. yüzyıl ortaları itibarıyla girmişler.
SERGİ ÖZEL BİR KOLEKSİYONDAN ÇIKTI
Kapılarını açan “İftihâr ve Yadigâr” sergisinin Oğuz Aydemir’in koleksiyonuna dayandığını kaydeden Torun, sözlerine şöyle devam ediyor: Aydemir, 1975 yılında Nuruosmaniye’deki bir dükkânda ilgisini çeken hatıra mendilinden sonra bunları toplamaya başlamış. Kırk seneyi aşan zaman dilimi içerisinde hem Türkiye’den hem de yurt dışından mendiller edinerek büyük bir koleksiyon oluşturmuş. Kendisi doygunluğa ulaştığını düşündüğü koleksiyonunu emin ellere teslim etmek istedi ve müzemize bağışladı. Biz de uzun bir çalışmanın ardından bir sergi ve katalog hazırladık.
Sergideki nesnelerde önemli olayların yer aldığını söyleyen Torun “Burada 141 parçalık koleksiyondan 82 mendile yer veriyoruz. Kırım Harbi’nden Kore Savaşı’na kadar olan zaman diliminden mendiller görülebiliyor. Bu yüz senelik akışta birçok önemli olay yaşanmış ama hatıra mendilleri genellikle sevindirici bir olay üzerine basılmışlar. Mesela 1929’da başlayan ‘Büyük Buhran’ bu nesnelerde yer almamış” ifadelerini kullanıyor.
POLİTİK HADİSELER ÖN PLANDA
Hatıra mendillerde siyasi hadiselerin ön planda olduğunu vurgulayan Dr. Ozan Torun “Batı’daki hızlı sanayileşme ve sonrasında artan pazar ihtiyacı, sömürgeleşmeyi de beraberinde getirdi. Bütün bu süreç, bildiğimiz gibi sonunda I. Dünya Savaşı’nı ortaya çıkardı. Bizim mendillerde de sanayileşme, savaşlar ve ulus devletlerin ortaya çıkışı gibi temalar öne çıkıyor. Bizde nasıl tuğralar gitgide görünümünü kaybedip ay yıldız ön plana çıktıysa aynısı Almanların ve Fransızların sembolizmi için de geçerli olmuş” diye konuşuyor.
Eserlerin merak uyandırıcı olduğunu söyleyen Ozan Torun şu ifadeleri de kullanıyor: Hatıra mendilleri aynı zamanda dönemlerine tanıklık yapmış nesneler. Dili olsa da konuşsa denilecek şeyler. Sıradan eserler olmadıkları için oldukça ilgi çekiciler. Bu yüzden sergiyi gezenlerin şaşırdıklarını görüyoruz.
ENTERESAN MENDİLLER
“İftihâr ve Yadigâr” sergisinde enteresan mendiller görülebiliyor. Mesela 1870’li yıllarda iki hatıra mendili, silahların kullanım kılavuzu olarak imal edilmiş. Büyük ebatlı bu mendillerde, silahların nasıl kullanılacağı yazı ve resimlerle anlatılmış. O dönemde hızla eline silah verilip cepheye sürülen Fransız askerleri sık sık hayatını kaybedince böyle bir bilgilendirme yöntemine başvurulmuş.
'da Takip Edin!
