Osmanlı hazineleri rafta kalmayacak

MURAT ÖZTEKİN

Osmanlının gölgede kalmış kültürel birikimi, dijital dünyada gün yüzüne çıkıyor… Bir arama motoru gibi çalışan Wikilala; kitap, gazete, dergi ve çeşitli dokümanlardan oluşan 2 milyon Osmanlıca sayfa arasında, Latin harfleriyle arama yapmaya imkân tanıyor. Araştırmacıları büyük bir yükten kurtaran site, pek yakında Osmanlıca belgelerde bulunan sonuçları Latin harfleriyle kullanıcılarına sunacak.

Bir buçuk ay evvel açılan Wikilala, geçtiğimiz günlerde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen Kütüphanecilik ve Yayıncılık Ödüllerinde “Yılın Yenilikçi Girişimi Ödülü”ne layık görüldü. Biz de Hiperlink projesi Wikilala’yı, kâşifleri olan Dr. Harun Tuncer ve Sadi Özgür’den dinledik…

∂ Wikilala, isim benzerliği taşıdığı ABD’deki platformlar gibi garajda doğmadı herhâlde… Projenin nasıl bir çıkış hikâyesi var?
SADİ ÖZGÜR(S): Daha evvel 10 dilden 48 sözlüğü internete taşıyarak “kelime.com” projesini meydana getirmiştik. Harun Bey’le de o vesileyle tanıştık ve “Niçin Osmanlıca eserlerde de arama yapılmasın?” dedik. Zira Harf İnkılabının yapıldığı 1928 öncesinde yaklaşık 200 senelik bir matbuat devrimiz ve bin yıldan fazla zaman diliminden ciddi bir yazılı kültürümüz var. Bu birikimin üstü kapalı kalmasın istedik. Wikilala fikri, 2 sene önce ortaya çıktı, bir senedir çalışıyoruz ve site açılalı daha bir buçuk ay oldu.

∂ Peki, birçok insanın okuyamadığı harflerin ardında nasıl bir dünya var?
HARUN TUNCER(H):  Osmanlı dünyadan kopuk bir toplum değildi. Canlı bir kültür hayatı mevcuttu. Edebiyatı renkli, sanatı zengindi. Osmanlılar fen bilimlerini takip ediyordu. Matbaanın gelişinden 1928 yılına kadar, Osmanlıda yaklaşık 28 bin farklı başlıkta eser basıldığı biliniyor. Ancak çoğumuz o kitaplarda yazanlar hakkında derinlemesine bilgi sahibi değiliz.

ASIL HEDEF SADELEŞTİRME
∂ Wikilala hâlihazırda nasıl çalışıyor ve ileride nasıl hizmet verecek?
S: OCR teknolojisi, yapay zekâ ve 200 bin kelimelik sözlük altyapısından meydana gelen bir site bu… Sistemimizdeki 2 milyona yakın Osmanlıca sayfada, Latin harfleriyle arama yapmak mümkün. Ayrıca kullanıcılar, ellerinde var olan dokümanları siteye yükleyerek, o metinlerde de Latin harfleriyle aradıklarını bulabiliyor. Tabii bundan sonraki kısım için Osmanlıca bilinmesi gerekiyor ama yakında kullanıcılarımız aradıkları şeylerin Latinize edilmiş hâline ulaşacaklar. Bunu yeni yıla kadar tamamlamayı planlıyoruz. Nasıl Google Translate yabancı dildeki bir sayfayı çeviriyorsa biz de Osmanlıca belgeleri bu şekilde kullanıcılara sunacağız. Üç sene sonraki hedefimiz ise eserleri bugünün lisanına sadeleştirilmiş olarak sunmak.

∂ Wikilala’da 2 milyona yakın Osmanlıca sayfa mevcut dediniz. Bu eserleri nasıl buldunuz?
S: Çeşitli kütüphanelerin, kurumların açık erişimlerinden faydalandığımız gibi sahaflardaki eserleri de sisteme alıyoruz. Bazen özel koleksiyonlardan da eserler çıkıyor. O kadar çok dijitalleştirmeyi bekleyen doküman var ki bunu zamana yayıyoruz. Hâlihazırda Wikilala’da 1.800’e yakın gazete ve derginin 70 binden fazla nüshası, 5 binin üzerinde kitap ve 30 bine yakın makale yer alıyor.

ENTERESAN ŞEYLER YAZILMIŞ
∂ Peki, Wikilala arşivine eser katarken bulduğunuz sıra dışı şeyler oldu mu?
H: Osmanlıca eserlerde bazı bilgiler, hiç beklemediğiniz kaynaklarda yer alıyor. Bazı Osmanlıca eserlerin sonundan öğrendiğimize göre meşhur yazarların basamadıkları kitapları olmuş. Ahmed Rasim, Halide Edip gibi yazarların böyle eserleri mevcut. Cumhuriyetten önce kitap yazmış ama adı unutulmuş kadın yazarlar, daha evvel hiçbir kataloğa girmeyen, bilinmeyen kitaplar da var. “Panzehirname” diye hacıların hastalanmaması için yazılan eser gibi enteresan şeyler de buluyoruz.

GOOGLE İYİ KÖTÜ HER ŞEYİ GETİRİYOR WIKILALA İSE KAYNAKLARI
Sadi Özgür “Wiki kelimesi artık lügatlerimize girmiş, hızlı ve çabuk ulaşılan manasına geliyor. Lala da yol gösteren demek. Yani Wikilala, hızlı bir yol gösterici” diyor. Dr. Harun Tuncer ise “Google iyi kötü ne varsa sizin önünüze getiriyor. Wikilala’nın sunduğu şeyler ise basılı kaynaklar” diye konuşuyor.

YENİ ESERLER KEŞFEDECEĞİZ
∂ Wikilala’ya tepkiler, geri dönüşler nasıl?
S: Sitemizin açılmasının üzerinden bir buçuk ay geçmesine rağmen 10 binden fazla doküman yüklendi. 105 ülkeden kullanıcılar Wikilala’yı ziyaret ediyor. Enteresandır Mısır, Kuveyt gibi Osmanlının hüküm sürdüğü ülkelerden “Elimde, Osmanlıca el yazmaları var, bunları da sisteme entegre edebilir miyiz” diyenler çıkıyor. Tez yazdığı için büyük faydasını gördüğünü söyleyen kullanıcılar da var, site üzerinden kitap çalışması yapan yazarlar da...

∂ Wikilala, yeni eserlerin doğuşuna da vesile olacak diyorsunuz yani...
H: Osmanlı’nın çekildiği topraklarda bir sürü yazılı eser var. Türkiye’de bir zamanlar yasaklar sebebiyle Osmanlıca eserler toprağa gömülmek zorunda kaldı ama o ülkelerde bu kültür şoku yaşanmadı. Bu yüzden kataloglarımız zenginleşecektir. Türkiye’de bile hâlâ yeni belge ve eserler çıkıyor. Osmanlıca eserlerin sayısının bilinenden çok daha fazla olduğu bu proje ile beraber ortaya çıkacaktır diye düşünüyorum.

∂ Yaptığınız çalışma Kültür ve Turizm Bakanlığı nezdinde de takdir gördü. Bu size ne hissettirdi…
S: 57. Kütüphane Haftası’nda çerçevesinde “Yılın Yenilikçi Girişim Ödülü”ne layık görüldük. Yayına çıktığımız bir buçuk ay gibi kısa bir zamanda bu ödüle layık görülmek bizi mutlu etti. Öte yandan öğrendik ki Wikilala birçok insanın hayaliymiş.