Necmettin Batırel

Ekonomide büyük canlanma var. Merkez Bankasının kasası doluyor. Brüt rezervler geçen hafta 10 milyar dolar artışla 164,4 milyar dolara yükselerek İmamoğlu’nun gözaltına alındığı 19 Mart’taki 163,1 milyar dolardaki seviyenin üzerine çıktı. Net rezervler 11,1 milyar dolar arttı, 57,4 milyar dolar oldu. Şirketlerin döviz mevduat hesaplarının bir haftada 3,3 milyar dolar azalması Türk lirasına olan güvenin arttığını gösterdi. 5 yıllık risk primimiz 285 düzeyine çekildi. Yabancı yatırımcılar 1 haftada 2,4 milyar dolarla son 14 ayın en yüksek tahvil alımını gerçekleştirdi. Hisse senetlerinde 235 milyon dolarlık pozisyon açtılar. Hisse stokları 31,5, tahvil stokları 11,9 milyar dolara çıktı. Rezervlerdeki rekor artış ve terörsüz Türkiye piyasaları coşturdu. Yurt dışından giren fon miktarındaki büyük artış döviz rezervlerinin rekor düzeye ulaşmasını sağladı.

Kum gibi çoğalan yolsuzluk iddiaları karşısında Özgür Özel, CHP Genel Başkanı gibi değil, CHP Grup Başkan Vekili gibi davranıyor!.. Kontrolden çıktı! Tehdit dili kullanıyor, Cumhurbaşkanı başta olmak üzere kamu kurumlarına hakaret ediyor, böylece CHP seçmenini yanında tutacağını zannediyor, ama devletin güvenliği ile ilgili "etki ajanlığı" yapıyor! Erdoğan’ı hedef alarak, “Sokağa davet edeceğim günü ben bilirim. Ama bana bu milleti sokağa davet ettirme! Televizyondan izlersiniz meydanları, Mısır’daki gibi” sözleri dolayısıyla Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı 4 ayrı suçtan re’sen soruşturma başlattı. Özel’in amacı çok açık, “Terörsüz Türkiye”nin başladığı bir ortamda halkı sokağa davet ederek isyan hareketi başlatıp huzur bozmak, ekonomik dengeleri sarsmak, enflasyon sürecini baltalamak. Bunu başarabilir mi? Hayır! Ama yatırımcıları huzursuz ederek suyu bulandırıyor.

Türk ekonomisi dur durak dinlemiyor. Ne 19 Mart’ta estirilen siyasi darbe yaygarası ne CHP kurultay yolsuzluğu ne de jeopolitik gerilim iyileşmeyi engelleyemedi. Yabancı fonlar akın akın geliyor, hisse senedi ve tahvillerimiz âdeta kapışılıyor. Uygulanan ekonomik program kaya gibi... Depremlerle sarsılıyor, ama asla yıkılmıyor. 11 aydan beri kesintisiz düşüş yaşayan enflasyon haziran ayında 1,37 artışla 1,45’lik tahminin altında kaldı. Yıllık artış 35,20 yerine 35,05 olarak gerçekleşti. Enflasyondaki gerileme yaşanan şoklara rağmen programa olan güvenin arttığını en net göstergesi. Son 25 aydır tekli hanelerde gerçekleşen işsizlik oranı mayıs ayında yüzde 8,4 seviyesine indi. İşsiz sayısı 69 bin kişi azaldı, 2 milyon 972 bin oldu. İstihdam 100 bin artarak 32 milyon 519 bine ulaştı. Merkez Bankasının 24 Temmuz toplantısında faiz indirimine gideceği kesinleşmesi piyasaları coşturdu. Endeks 10 bin 800 puana koşuyor...

Bu ülke hiçbir şeyden çekmedi CHP’den çektiği kadar... Kurulduğu günden beri sürekli problem üretiyor. Türk demokrasisinin en büyük kamburu oldu. Yaşanan ihtilallerde, askerî vesayet rejiminin kurulmasında, o hep başrolde. Manevi değerleri aşağılayan, vatandaşın ekmeğiyle oynayan, kalkınmayı engelleyen kendi yönetimini eloğluna şikâyet eden hep o. Tarih boyunca verdiği maddi zararlar alt alta yazılsa, iki Türkiye kaybettik...

30,5 trilyon dolarla dünyanın en büyük ekonomisi ABD yılın ilk 3 aylık döneminde 0,2’lik beklentiyi hayli aşarak yüzde 0,5 daraldı. Böylece ekonomi 2022’den bu yana ilk defa küçüldü. 3 ayda 150 milyar dolarlık kayıp yaşandı. Eğer ikinci çeyrekte de daralma devam ederse Amerika resesyona (ekonomik durgunluğa) girmiş olacak. Trump’ın hayata geçirdiği yüksek tarifelerin ortaya çıkardığı manzaranın gerçek yüzü ortaya çıktı… ABD Başkanının agresif ticaret gündeminin uygulanmasından önce siparişleri garantilemek ve daha yüksek maliyetlerden kaçınmak isteyen işletmelerin başlattığı ithalat dalgası, rakamları olumsuz etkiledi. Daralma ülke ekonomisindeki büyüme hızının, nüfus artış hızından daha düşük olması sebebiyle kişi başına düşen millî gelirin yerinde saymasıdır. Böyle bir ortamda; ekonomi ivme kaybeder, talepte canlanma görülmez ve genel olarak bir karamsarlık havası egemendir. Büyüme oranındaki her 1 puanlık gerileme, 100 bin kişinin işsiz kalmasına yol açar. Daralan ekonomide üretim azalır. Yatırımlar ertelenir, yeni iş kurmak isteyenler bu kararları hayata geçiremez.

Trump’ın emriyle, İran’da Fordo, Natanz ve İsfahan'a (üç nükleer tesise) hava saldırısı düzenlendi. Beyaz Saray, 19 Haziran'da İran'a yönelik bir operasyon kararının birkaç hafta içinde alınacağını kamuoyuyla paylaşmıştı. Ancak Trump’ın, bu kararı çok daha erken vermesindeki amaç, caydırıcılık sağlamakmış... ABD yönetimi İran ile dolaylı temas kurarak, saldırıların yalnızca "tek seferlik" olduğu ve "rejim değişikliği amacı taşımadığı" mesajını verdi. İran saldırı öncesinde nükleer tesislerindeki kritik yapıları başka bölgelere taşıdığını açıkladı. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, "hedef alınan tesislerde nükleer malzeme bulunmuyor, bu yüzden radyasyon sızıntısı yok" dedi. ABD Başkanı İran’ı diplomatik çözüm için masaya çağırıyor. Asıl önemli soru İran’ın Hürmüz Boğazı'nın kapatılıp kapatılmayacağı. Böyle bir karar Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi ve Hamaney’in onayı ile yapılabiliyor. Piyasa fiyatlaması İran’ın kapatma kararı almayacağına işaret ediyor. Zira İran, petrol fiyatlarında büyük artışa yol açacak bu adımla Pekin’i zor durumda bırakmak istemiyor.

İsrail yangın yerine döndü. Altyapısı vuruldu, ticaret merkezi vuruldu, petrol tesisleri vuruldu, ABD ve İsrail'in ortak kullandığı Nevatim Hava Üssü yerle bir edildi! Enerji sıkıntısı başladı. İnsanlar her gün sığınaklarda yaşıyor. Okular borsalar kapalı. Havaalanları kapalı yurt dışına kaçamıyorlar. Zenginler feribotlarla ülkelerini terk ediyor. Tam belalarını buldular. 'Çelik Kubbe'nin 12 günlük ömrü kaldı. İran’dan büyük tokat yiyen canavar İsrail hıncını Gazze’deki masumlardan çıkarıyor. Mübarek cuma günü katliam yaptı. ABD Başkanı Trump Netanyahu’nun oyununa gelmedi. İran’a saldırı kararını iki hafta erteledi. İngiltere, Fransa ve Almanya dışişleri bakanlarının İranlı meslektaşları ile Cenevre’deki görüşmesinde büyük ilerleme sağlandı. İsrail’in bu kritik görüşme öncesinde İran Dışişleri Bakanı Arakçi’ye başarısız suikast girişiminde bulunarak darbe yapması önlendi. Trump, İran lideri Hamaney'in "devrilmesi" hâlinde ülkenin "yeni bir Libya" olması endişesi taşıdığı için İsrail’in suikast girişimini engelledi... 

ABD Başkanı Donald Trump, "Yakında İsrail ve İran arasında barış olacak, tıpkı Hindistan ve Pakistan’ı anlaşmaya ikna ettiğim gibi" dedi. Sırbistan Kosova arasındaki savaş ihtimalini kendisinin durduğunu söyledi. Ama bugün 2018 yılında ilk başkanlık döneminde Obama’nın mirasına sahip çıkmamak için İran’la nükleer müzakere masasından çekilmenin hatasını ödüyor. İran 7 yılda uranyum zenginleştirmesini yüzde 3,5’tan yüzde 60’a çıkardı. Uranyum stokları 170 kat arttı. İran bu uranyumu nükleer silah yapımında değil enerji ihtiyacı için kullanacağını söylüyor. Ama kimseyi inandıramıyor. Şimdi muhtemel bir müzakere masasına İsrail üzerinde elde ettiği kazanımlarla daha güçlü oturacak. Netanyahu, İran’ın nükleer tesislerini vurduklarını ve bunları tamamen ortadan kaldırıncaya kadar saldırıya devam edeceklerini söyledi. Aynı Netanyahu 1996 yılında Irak lideri Saddam Hüseyin’in kitle imha silahları ürettiğini iddia ederek ülkede ihtilal yaptırdı, ama bu ülkede 14 yıldır kitle imha silahı olmadığı anlaşıldı. 

Mayıs ayında enflasyon düşüşe geçti, piyasa ve iş dünyası Merkez Bankasına “faizi indir, bizi uçağa bindir” diye haykırıyor. Sosyal medya ise faiz düşerse kurlar patlar diye yaygara koparıyor. Gerçekten öyle mi? TL’deki kayıpların artması üzerine piyasaya yine yüklü müdahalede bulunulur, rezervler mum gibi erir mi? Yılbaşında 35,34 TL olan dolar kuru bugün 39,42 TL’ düzeyinde. 5 ayda yüzde 4 prim yapmış.

Donald Trump’ın seçimlerde en büyük destekçisi olan ünlü girişimci Elon Musk ile arasının açılmasına sebep olan vergi indirimi tasarısı, ABD ekonomisine yönelik riskleri artırdı. Yüksek tarifeler ithalatı sarstı: Daralma pandemiyi geçti, enflasyon alarm veriyor.

Türkiye, 2,5 aydan beri İmamoğlu üzerinden ekonomik krize sürüklenmek isteniyor. CHP lideri bu işte başrolde. Mitinglerle halkı ve gençleri isyana davet ediyor, esnafı boykot çağrısı yapıyor, devletin savcılarına alenen en ağır hakaretleri savuruyor, İBB özelinde Türkiye genelinde başlatılan CHP belediyelerindeki yolsuzlukların siyasi amaç güttüğü algısını yerleştirmek istiyor. Ama bu plan ters tepti, zira Ekrem İmamoğlu’nun en yakın dostları "etkin pişmanlık"tan yararlanmak için her şeyi itiraf etti, rüşvet çarkı bütün ayrıntılarıyla ortaya çıktı. Vatandaş da iş dünyası da, yatırımcı da gerçeği gördü. Kamuoyunda İBB’nin eski başkanı İmamoğlu'nun suç işlediğine dair geniş bir kanaat oluştu. Suni siyasi gerilimler yatırım ortamına kalıcı zarar veremedi. Merkez Bankasının rezervlerinde kısa süreli kayıp yaşandı, 139,5 milyar dolara düşen brüt rezervler bugün 153,2 milyar dolara çıkmış durumda. Mayıs ayında TÜFE 1,53, yıllıkta 35,41 artışla tahminlerin gerisinde kaldı... Bu gelişme üzerine Merkez Bankasının 19 Haziran toplantısında faiz indirimine gideceği kesinlik kazandı, bankalar coştu, Borsa İstanbul’da Ulusal 100 endeksi 9500 puana dayandı. Yabancı yatırımcılar 7 haftadan beri alım yapıyor. Hisse stokları 28,6, tahvil stokları 11,9 milyar dolar oldu.

Düşünebiliyor musunuz, CHP'li belediyelerdeki iddia edilen yolsuzluklar dolayısıyla kanunsuz şekilde cebe indirilen milyarlarca lira şehirlerin kalkınması için kullanılsaydı vatandaş ne kadar rahat edecekti. Ama olmadı, niye? Çünkü yanlış adamları seçtiler. Adam iskân veya ruhsat almak için şartları yerine getiriyor, ama karşısına rüşvet duvarını aşmadan neticeye ulaşamıyor. Aslında yıllardan beri bu sistem uygulanıyor, ama kimse çıkıp ispat edemediği için ya da kendi içlerinden itirafçılar çıkmadığı için servetlerine servet kattılar... Son 2024 yerel seçimlerde CHP 14’ü büyükşehir olmak üzere 35 belediye başkanlığını kazanarak tarihinde ilk defa birinci parti konumuna geldi. Peki bu kazanım, vatandaşa sundukları büyük hizmetler gerekçesiyle mi elde edildi? Hayır! Tamamen Erdoğan düşmanlığından ve AK Parti seçmeninin büyük kısmının hükûmeti protesto maksadıyla sandığa gitmemesinden… Bu kirli ağın oluşmasında A’dan Z’ye herkesin payı var. Bunu not edelim... 

Trump’ın 2 Nisan’da yürürlüğe koyduğu tarife fırtınasının etkileri daha görülmeden önceki rakamlara göre, ABD ilk çeyrekte 0,2 küçüldü. Euro Bölgesi ekonomisi 2025 yılının ilk çeyreğinde yüzde 0,4 büyüdü, yıllık bazdaki artış %1,2 oldu. İkinci çeyrekteki tablo ABD temyiz mahkemesinin Trump’ın vergilerini yürürlükte tutmasıyla daha da derinleşecek. Dünya ekonomilerinde daralma yaşanırken, Türkiye’de gayrisafi yurtiçi hasıla ilk çeyrekte %2 artarak büyük fark attı. İşsizlik oranı 9 günlük Ramazan Bayramı dolayısıyla Nisan'da bir önceki aya göre 0,6 puan artarak yüzde 8,6 oldu işsizlikteki artış kalıcı değil. 

Merkez Bankası yurt dışı kaynaklı kısa vadeli Türk lirası cinsi borçlanmalarda zorunlu karşılık oranlarını artırdı. Bankanın açıklamasına göre bu karar, makro finansal istikrarı korumak ve parasal aktarım mekanizmasını güçlendirmek amacıyla alındı. Artık bankalar, yurt dışından sağladıkları kısa vadeli TL cinsi fonlar için daha yüksek zorunlu karşılık bulundurmak zorunda 1 aya kadar vadeli işlemlerde %18, 3 aya kadar vadeli işlemlerde %14, 1 yıla kadar vadeli işlemlerde %12 (değişmedi) zorunlu karşılık ayrılacak. Yeni oranlar, yurt dışından sağlanan TL krediler ve yurt dışı repo işlemleri yoluyla temin edilen fonlar için de geçerli. Merkez Bankasının sıkı para politikası çerçevesinde aldığı bu karar, hem iç hem de dış kaynak kullanımını daha disiplinli ve uzun vadeli hâle getirmeyi hedefliyor. Kısa vadede kredi maliyetleri artsa da, uzun vadede enflasyonun düşüşünde önemli rol oynayacak.

Türk ekonomisi altın çağını yaşıyor. Göstergeler düzeldi, risk primi düştü, enflasyonda yön aşağı döndü. Hem tüketicinin hem reel sektörün morali yüksek. Üretimle birlikte istihdamda da büyük artış var. Tüketici güven endeksi mayıs ayında yüzde 1,1 oranında artarak 84,8 oldu. Tüketici güveni mart ayında 85,9, nisan ayında ise 83,9 olarak gerçekleşmişti. Tüketicinin güveninin artması daha rahat harcama yapması daha kolay borçlanması ülke ekonomisinin büyümesi demektir. İmalat sanayinin güveni tam, 101,4 kapasite kullanım oranı 75,1 seviyesinde gerçekleşti. İmalat sanayinin güveninin 100’ün üzerinde olması genel ekonomik durumun iyimserliğini gösteriyor. ABD’den sonra Avrupa Birliği’nin de Suriye’ye olan yaptırımları kaldırması Türk firmaları AB-Suriye ticaretinde köprü konumuna getirdi. Suriye’ye 2 milyar metreküp doğalgaz ihraç ediyoruz. ABD'li Continental Resources’in araştırmasına göre, Diyarbakır'da 6,1 milyar varil petrol rezervi var… Türkiye'nin yıllık ithalatının 365 milyon varil olduğu dikkate alınırsa bu keşif, tarihî bir kazanım. 2025 yılı mayıs ayına kadar yaklaşık 42 milyon yani neredeyse 3 milyar dolarlık bir petrol kaynağı bulundu. Diyarbakır’da ayrıca kayaların arasına sıkışmış doğalgazı da çıkaracağız. Gabar'da 81 bin, Adıyaman'da 10 bin, Batman'da 30 bin, Diyarbakır'da ise 20 bin varil günlük 141 bin varil üretim yapıyoruz... 

Merkez Bankası’nın rezerv birikimine yeniden başlaması ve PKK’nın kendini feshetmesi ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın önderliğinde Ukrayna-Rusya barışı için atılan büyük adımlar, Hindistan ve Pakistan arasında ateşkesin sağlanmasında Ankara’nın devreye girmesi, Türkiye’ye olan güveni artırdı...

Türkiye’de belediyecilik can çekişiyor. Hizmeti bırakın, çalışanlarının maaşlarını ödeyemiyorlar. Sosyal Sigortalar Kurumuna borçları dağları aştı. Tıkandılar. Zam üstüne zam yapıyorlar, nefret topluyorlar. Cumhurbaşkanı Erdoğan Türkiye’de kangren hâline gelmiş bu problemi gündemine aldı “Milletimizin beklentisini karşılayacak, etkin yeni bir belediye yönetimi statüsüne ihtiyaç var” diyerek noktayı koydu. Bu konuyu 25 Mart’taki “düşün artık yakamızdan” başlıklı yazımda dile getirmiş, yolsuzluk girdabında boğulan bu kurumların tamamen İçişleri Bakanlığına bağlanarak faaliyet göstermelerini söylemiştim. Belediyelerin en büyük gelir kaynağı ihaleler ve imar izinleri. Dikkat ederseniz bütün yolsuzlukların kaynağı burada yatıyor. O kadar kolay ki, rakamlarla oynamak. Adamda Allah korkusu yoksa, milliyetçiliği unutmuşsa, vatan sevgisinden uzaksa, hizmet aşkı taşımıyorsa her türlü suistimali kılı kıpırdamadan yapabilir. 

ABD'li ve Çinli yetkililer, hafta sonunda küresel ekonomiye ciddi zarar verme tehlikesi bulunan tarifelerde 90 gün süreyle indirim kararı aldı. Buna göre Çin, 90 gün boyunca ABD'ye uyguladığı tarifeleri yüzde 125'ten yüzde 10'a düşürecek. ABD ise Çin'e yönelik tarifeleri aynı dönemde yüzde 145'ten yüzde 30'a indirecek. Trump’tan önce Çin mallarına uygulanan ortalama tarife %10,9, Çin’in ABD ürünlerine uyguladığı tarife ise %16 düzeyindeydi. Bu gelişme piyasaları coşturdu borsalar ralli yaptı, dolar güçlendi, altın zayıfladı. Peki o zaman sormak lazım, mademki silahlar ateşlenmeden gömülecekti, Trump neden savaşmadan meydandan çekildi? Cevabı ortada… ABD ekonomisi yılın ilk çeyreğinde %0,3 oranında küçüldü. Enflasyon ve işsizlik endişeleri resesyon ihtimalini artırdı. ABD iş dünyası Trump'a isyan etti: Ya bu işi çöz ya bırak git, dedi. Çin ekonomisi ise ilk çeyrekte beklentilerin üzerinde %5,4 büyüdü. Geçen yılın ilk döneminde 47,2 milyar dolar olan cari işlemler fazlası, bu yılın aynı döneminde 165,6 milyar dolarla rekor düzeye çıktı. Nisan ayında ihracatı %8,1 arttı Çin ekonomisinin dirençli görüntüsü, Trump'ı taviz vermeye zorladı. Bu savaşın galibi tartışmasız Çin oldu. Amerika’ya bol bol mal satacak, ABD halkı ithal ürünleri %145 yerine %30 zamlı alacak...

Bakan Şimşek'in “Bütün Organize Sanayi Bölgeleri'nin giriş ve çıkışlarında sürekli bir şekilde maliye ayağı olacak. Bütün hallerin giriş ve çıkışlarında kalıcı maliye olacak. Öyle arada sırada gideyim değil. Biz kalıcı mekân kuracağız. Bütün şehir giriş ve çıkışları, büyükşehirlerden bahsediyorum bütün illerin bütün ana arterlerin giriş ve çıkışlarında maliye olacak” yakışıksız açıklaması iş dünyasının büyük tepkisini çekti... Haklı olarak 'Her işletmenin, her fabrikanın kapısına vergi memuru koyarak, polisiye tedbirler alarak, vergi gelirleri arttırılamaz” diyorlar. Peki nasıl artar? Her gün kontrol memuru kapıdan içeri girebilir, bizi denetleyebilir korkusunu yayarak mı, yoksa ben bu kazancı helal yolla elde ettim buna leke sürdürmem, fakir fukaranın hakkını yemem, hizmetlere engel olmam diyerek devlete olan borcunu son kuruşuna kadar hesaplayıp vererek mi? Tabii ki ikincisi. Ama hemen söylemek gerekirse günümüzde bu kadar ideal para babalarını bulmak çok zor. 

CHP’nin; İBB’nin görevden alınan başkanı Ekrem İmamoğlu’nun yolsuzluk ve terör örgütü lideri iddiasıyla tutuklanmasını siyasi darbe olarak nitelendirip halkı ve gençleri düzenlediği mitinglerle isyana davet etmesi, firmaları boykot çağrısı yapması Türkiye’yi yurt dışında şikâyet etmesi ekonomik istikrarı bozdu!