Nobel Kimya Ödülü 2025 sahiplerini buldu! Kitagawa, Robson ve Yaghi 'moleküler kafes' çalışmasıyla kazandı

Nobel Kimya Ödülü, moleküler mimarinin sınırlarını genişleten üç bilim insanına verildi. 

Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar M. Yaghi, “metal-organik çerçeveler” (MOF) adı verilen devrim niteliğindeki yapıları geliştirerek kimyada yeni bir dönemin kapısını araladı.

MOLEKÜLLER İÇİN STÜDYO DAİRELER

Araştırmacıların geliştirdiği metal-organik çerçeveler, moleküllerin girip çıkabildiği devasa boşluklara sahip kristal yapılar olarak tanımlanmıştı. Çöl havasından su üretme, kirli sudan zararlı maddeleri ayıklama, karbondioksiti yakalama ve hidrojen depolama gibi kritik uygulamalarda kullanılıyor.

İlgili Haber

2025 Nobel Fizik Ödülü sahiplerini buldu!

Bilim insanları, bu esnek ve gözenekli malzemelerin aynı zamanda ilaç taşımadan zehirli gazların kontrolüne, hatta meyvelerin olgunlaşma hızının yavaşlatılmasına kadar çok geniş bir kullanım alanı sunduğunu aktardı.

RİCHARD ROBSON: BİR TAHTA MOLEKÜL MODELİNDEN DOĞAN FİKİR

MOF’un hikâyesi 1970’lerde Avustralya’da başladı. Melbourne Üniversitesi’nde ders veren Richard Robson, öğrencileri için molekül modelleri hazırlarken “atomların bağlanma noktalarındaki düzenin” kimyada yeni yapılar oluşturmak için kullanılabileceğini fark etti.
Elmasın dört kollu yapısından ilham alan Robson, bakır iyonlarını dört uçlu moleküllerle birleştirerek boşluklu kristaller üretti. 

1989’da yayımladığı makalesinde bu yeni yapının “geleceğin malzeme bilimi için yeni bir yol” olabileceğini yazdı.

Gerçekten de haklıydı. Söz konusu yaklaşım, 1990’larda kimyanın en heyecan verici alanlarından birine dönüştü.

SUSUMU KİTAGAWA: YARARSIZ ŞEYLER DE YARARLI HALE GELEBİLİR

Japon kimyager Susumu Kitagawa, “yararsız olanın yararını görmek” mottosuyla çalışmalarını sürdürdü. 

1992’de sunduğu ilk gözenekli malzeme, aseton moleküllerini saklayabilen iki boyutlu bir yapıydı.

Başta “amacı olmayan bir deney” olarak görülse de, Kitagawa’nın çalışması gözenekli moleküler mimarinin temelini attı.

Fon sağlayıcı kurumlar projelerini reddetse de Kitagawa ısrarla araştırmalarına devam etti ve kısa sürede MOF’ların kimyada yeni reaksiyon yolları açabileceğini gösterdi.

OMAR YAGHİ: KİMYAYI MİMARİYE DÖNÜŞTÜRMEK

ABD’deki Kaliforniya Üniversitesi’nde çalışan Omar M. Yaghi, 1990’ların sonlarında metal-organik çerçevelerin sistematik tasarımını mümkün kılarak bu alanı kimyanın en hızlı büyüyen disiplinlerinden biri haline getirdi.

Yaghi, binlerce farklı MOF’un sentezlenmesini sağlayan prensipleri ortaya koydu ve bu yapıları enerji depolama, karbon yakalama ve temiz su üretimi gibi küresel sorunlara çözüm arayışına yönlendirdi.

BİLİMDEN TOPLUMA: YENİ BİR KİMYA ÇAĞI

Bugün on binlerce farklı MOF sentezlenmiş durumda. Bu yapılar, kimyagerlere maddeleri atom ölçeğinde düzenleme ve kontrol etme gücü veriyor; bu nedenle bilim dünyasında “yeni bir kimyasal mimari devrimi” olarak görülüyor.

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, ödül açıklamasında “Kitagawa, Robson ve Yaghi’nin kimyayı üç boyutlu düşünmeyi öğrettiğini ve elementler arasında yeni bir dil kurduklarını” paylaştı.