Ülke değil, servet kaynağı! Varlık içinde yokluk: Venezuela

FATİH SELEK'İN HABERİ

Geçmiş tarihte İzmir’de filmlere konu olacak cinsten bir hikâye haberlere yansımıştı. Üç kuşak bir gecekonduda yaşar. Son nesil apartman dairesine geçmek için evi satar. Vaka bu ya araziye site kondurmak isteyen müteahhit kepçeyi vurur vurmaz bir küp altınla karşılaşır. Herkes şaşırır. Fukaralık içinde ömür bitiren aile, evi sattıklarına yanar ama iş işten geçer. Yine para, paralıyı çeker.

Latin Amerika ülkesi Venezuela’nın hikâyesi de biraz böyle. Ancak onlar, nasıl bir zenginliğin üzerinde yaşadıklarının farkında.

Dünyanın en kaliteli petrolü burada çıkıyor. Rezervi tam 3 milyar varil. Suudi Arabistan’dan daha fazla. Altın rezervinde dördüncü sıradalar, doğalgazda beşinci. Ülke değil, servet membaı mübarek. Gelgelelim fakirlik içindeler. 2018’de yüzde 1.000’i aşan enflasyon biraz durulmuş olsa da ciddi problem kaynağı olarak halkın ensesinde.
Yerin altı petrol, altın, gaz; üstü ise kum gibi gecekondu kaynıyor. Peki bu böyle miydi? Elbette hayır.

“DOĞAL KAYNAK LANETİ!”

Biraz yaşı ilerlemiş olanlardan 70’li yıllarda nasıl bir şaşaa içinde yaşadıklarını dinliyorsunuz; “Eskiden yurt dışına çıkanlara kredi kartı ve 3.000 dolar harçlık veriyordu devlet. Genç kızlar partilerini Miami’de yapıyorlardı” diyorlar.

İktisatta “doğal kaynak laneti” diye bir kavram var. O da şu: Doğal kaynak bazlı bir sektörün aşırı derecede büyüyüp diğer sektörleri öldürmesi veya gelişmesini engellemesi. Yani sihirli refahın konformizminin getirdiği ataletin krizi... Venezuela’nın yaşadığı şeyin ifadesi de bu. Ülke ekonomisinin bel kemiği petrol. Öyle ki bir vakitler toplam ihracatın yüzde 98’ini petrol teşkil etmiş. Kolaycılık diğer sektörlerin gelişmesini engellemiş. Petrolde başlayan küresel dalgalanmalar ve Amerika ambargosu ülkeyi felç etmiş. Buna siyasi krizler eklenince işin içinden çıkılamaz hâle gelmiş.

ÇOK “TANIDIK” GELİYOR

Venezuela’da “21. yüzyıl sosyalizmi” tatbik olunsa da baskın ideoloji ülkenin kurucusu Simon Bolivar’dan mütevellit Bolivarizm. Kurucular ve ilk yöneticiler asker kökenli. Dolayısıyla asker, siyasetin parçası olagelmiş. Şimdiye kadar birçok darbe ve darbe girişimiyle sarsılmışlar. Malum sonuncu deneme mevcut başkan Nicolas Maduro’ya yapıldı. Ülkede kesif bir siyasi kutuplaşma var. Politikayı seviyorlar. Onlarca siyasi partileri bulunuyor. Enflasyon ise baş belaları. Bir yerden tanıdık geliyor!

KİMLİKLE ALIŞVERİŞ

Büyük Okyanus’un kıyısında kurulmuş bir ülke Venezuela... Yeşil mi yeşil. Dağları dumanlı, havası mis. Şehir parkları muhteşem, her biri doğal ağaç müzesi. Toprakları mümbit. Su kaynakları bakımından zengin. Ne var ki, markette bir küçük su 1 dolar. Venezuela’nın para birimi bolivar. Bir dolar eşittir 36 bolivar. Market raflarında REF diye bir ifade bulunuyor. Referens değer anlamına geliyor ve dolara atıf yapılıyor. Yani esasında geçer akçe dolar. Güney Amerika domatesin ana vatanı. Ama markette 2 dolar. Et ise 4 dolar. Alışveriş karneyle olmasa da kimlikle. Enflasyon azıp raflar boşalınca devlet satılanları kayıt altına almaya karar vermiş. “Önce alışveriş sonra fiş”, bu ülkede “önce kimlik sonra alışveriş”e dönmüş. Beğenirsiniz, beğenmezsiniz etkili olmuşa benziyor.

BEDAVA BENZİN

Venezuela Devleti aylık 120 litre benzini bedava dağıtıyor. Ücretli almak isteyene litresi 50 cent. Yalnız özel sektör yok, devletin akaryakıt şirketi PDV çalışıyor. Ham petrolü işleme tesisleri olmadığı için ayaryakıtlar kalitesiz. Egzozlardan çıkan duman geniz yakıyor nitekim. Bu yüzden araçlar sık sık bozuluyormuş. Usta az, yedek parça pahalı. Yollarda ağırlıklı olarak daha az arızalandığı söylenen Japon markası Toyotaları görüyoruz.

TÜRK LİRASI

Döviz bürolarında beş para birimi geçerli. Dolar, avro, sterlin, yuan ve Türk lirası... Venezuela’nın en büyük sorunu swift dışında olması. Finansman problemi yaşıyor. Satıyorsunuz ama parayı alamıyorsunuz. Ödeme sistemi problemli. Ticaret erbabı barter (takas) sistemini tercih ediyor. Bazıları da Venezuelalıların Miami’de açılmış hesaplarına yatırıyor. Bir şekilde hallediyorlar. Venezuela’nın yurt dışında dondurulmuş 20 milyar dolar civarında parası olduğu söyleniyor. Türk iş adamlarının yapacağı çok iş var. Özellikle maden, enerji ve inşaat alanında. Şehirlere 50 yıldır hiç dokunulmamış.

ABA ALTINDAN SOPA

Venezuela’nın nüfusu 32 milyon civarında. Ekonomik krizle birlikte bunun 4-5 milyonu Kolombiya, ABD, İspanya ve Peru gibi ükelere göç etmiş. ABD, ülkeyi bir iç politika meselesi olarak görüyor. Çünkü ABD’de ciddi bir Venezuelalı nüfusu var. Karakas’ı sıkıştırıp Latin Amerika ülkelerine aba altından sopa gösteriyor. 932 başlıkta ambargo uyguluyor. Neyse ki geçen sene biraz gevşetildi. Bu, ciddi oranda hissedilmiş. Venezuelalı, ileri bakmak istiyor.

TEK DEVLET, TEK BAYRAK, TEK VATAN, TEK MEVSİM!

Bizde yeni tanışılan ortamlarda havayı yumuşatmak için insanlar ‘hava’ya sarılır. “Havalar da iyi gidiyor”, “Bi ısınmadı” , “Sıcak bunalttı” gibi klişe muhabbetler döner. Venezuela’da böyle bir şeyin imkânı yok. Çünkü ülkede tek mevsim var. Ekvator’a yakın olduğu için havalar hep 25 derece civarında. 

OSMANLI TORUNLARI: LOS TURCOS

Latin Amerika, biz Türklere uzak coğrafya... Git git bitmiyor. Uçakla en az 12 saat. Venezuela’da hepi topu 150 Türk vatandaşı var. O kadar. Fakat, ülkedekiler “Türk” ismine uzak değiller. Filistin, Lübnan, Beyrut, Mısır gibi Arap coğrafyasından yüz binlerce Osmanlı vatandaşı geçen yüzyılın başında Latin Amerika’ya göç etmiş. Bunlara “Los Turcos” deniliyor. Bugün ticarette onlar hâkim. Bilhassa Arap restoranları büyük ilgi görüyor. Venezuela’da futbol kültürü yok. Onun yerine beyzbol oynanıyor. Geçen senenin şampiyonu “Los Turcos” takımıydı. Geçmişini siz tahmin edin. Önemli bir anekdot daha vereyim. Kolombiyalı şarkıcı Shakira, Meksikalı oyuncu Salma Hayek tanınmış Osmanlı torunları arasında en tanınmışları...

1917’de kurulan “Navegantes del Magallanes” kulübünün arması... Gemiyle gelen Osmanlılar...

GELİNİ DE AĞLATIR GELENİ DE..

Bizde “Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar / Aşrı aşrı memlekete kız vermesinler” diye bir Rumeli türküsü var. Daha çok babaevinden çıkan gelinleri duygulandırıp ağlatmak için söylenir. Türküyü yakanlar hangi tecrübe ile yüksek tepelerden dert yanmıştır bilemem...

Ama Venezuela’dakileri görselerdi değil gelinleri ve anaları, bütün ahfadı ağlardı. Ülkenin tepeleri birbirinin üstüne binmiş, sıvasız, çatısız, güvercin yuvası gibi evlerle dolu. Buralarda milyonlarca kişi hayatını sürdürüyor. Ve bunların birçoğu Atlantik manzaralı. İki oda bir okyanus!

BURASI TÜRKİYE!..

Türkiye ile Venezuela arasındaki ilişkiler 1857’lere kadar dayanıyor. Sultan Abdülhamid, devrin cumhurbaşkanı ile mektuplaşıyor. Cumhuriyet döneminde ilk adımı Adnan Menderes atıyor. 57’de elçilik açılıyor. Temaslar yıllarca durağan gidiyor. Ta ki 2016 yılına kadar. Devlet Başkanı Nicolas Maduro, 15 Temmuz hain darbe girişiminde Erdoğan’ın yanında duran ilk liderlerden oluyor. Bu, yeni bir sayfayı açıyor. Erdoğan, ülkeyi ziyaret ediyor. Sonra bakanları geliyor, gidiyor. Altın alınıyor, karşılığında gıda ürünleri satılıyor. Ham madde alınıyor, temizlik ürünü yollanıyor. Ambargo altında ticaret 7’ye katlayıp 1,1 milyar dolara çıkıyor. Çifte vergilendirmeyi önleme ile anlaşmalar taçlandırılıyor. 

Batı ambargosuna karşı Türkiye el uzatıyor. Türk Hava Yolları, Venezuelalıları dünyaya bağlıyor. Bu sebeple vefa duyguları var. Türkleri seviyorlar. Başkentin merkezindeki caddelerinden biri Türkiye Cumhuriyeti... 

Türk dizileri inanılmaz ilgi görüyor. Malum Maduro Türkiye’ye geldiğinde Diriliş Ertuğrul’un setini bile ziyaret etmişti. 

Yumuşak gücümüz, kültür yüzümüz, kalemli akıncımız Yunus Emre Enstitüsü, başkent Karakas’ta bir merkez açtı. Venezuela Merkez Üniversitesi ofis verdi. Kültürümüze ilgi yoğun. YEE organizasyonu ile yapılan ‘medya buluşmaları’na katıldık. İki ülkenin birbirine ihtiyacı olduğunu ve ilişkilerin derinlemesinde menfaat bulunduğunu yabancı meslektaşlarımızdan da işittik. Ziyadesiyle memnun olduk. 
Bu arada Maarif Vakfının üç okulunun bulunduğunu, Başkan Maduro’nun torununun da Türk okulunda okuduğunu hatırlatırım.